Ο Ναζίμ Χικμέτ του Γιάννη Ρίτσου

Εγώ είμαι που χτυπώ την πόρτα σας, ακούστε με,

Φιλέψτε με μονάχα την υπογραφή σας

Έτσι που τα παιδάκια πια να μην σκοτώνονται

Και να μπορούν να τρώνε καραμέλες.

Το 2016 επανεκδόθηκαν από τις Εκδόσεις Κέδρος τα «Ποιήματα» του σημαντικού Τούρκου λογοτέχνη, Ναζίμ Χικμέτ (Θεσσαλονίκη, 15/01/1902 -Μόσχα, 03/06/1963). Την απόδοση των ποιημάτων στα ελληνικά και τον πρόλογο υπογράφει ο σπουδαίος μας ποιητής, Γιάννης Ρίτσος. Η πρώτη έκδοση είχε κυκλοφορήσει το 1966.

Μικρόκοσμος

(Απόσπασμα από ένα επικό ποίημα για τη ζωή και το θάνατο του Ινδού επαναστάτη Μπενερτζή: "Γιατί σκοτώσανε τον Μπενερτζή").

Όταν ετούτο τ’ άστρο που το φως του

πέφτει τώρα στα μάτια μου σα μια χρυσή σταγόνα

όταν ετούτο τ’ άστρο πρώτη του φορά

έσκισε τα σκοτάδια του κενού

πάνου στης γης δεν ύπαρχε μήτε ένα πανδοχείο

Τ’ αστέρια ήτανε γέρικα

Κι η γης ήτανε βρέφος.

Είναι μακριά από μας τ’ αστέρια

μακριά μακριά, πολύ πολύ μακριά

Ανάμεσα στ’ αστέρια η γη μας είναι μια κουκκίδα

μια τόση δα κουκκίδα

κι η Ασία το’ να πέμπτο είναι της γης μας.

Μια χώρα της Ασίας είναι οι Ινδίες.

Μες στις Ινδίες μια πόλη είναι η Καλκούτα.

Ο Μπενερτζή δεν είναι παρά μονάχα ένας άνθρωπος

                                                     μες στην Καλκούτα.

Και, να, τι θέλω τώρα να σας πω:

Μες στις Ινδίες, μέσα στην πόλη της Καλκούτας

Φράξαν το δρόμο ενός ανθρώπου

Αλυσοδέσαν έναν άνθρωπο που βάδιζε.

Να, το λοιπόν,

γιατί δεν καταδέχουμαι

να υψώσω το κεφάλι στ’ αστροφώτιστα διαστήματα.

Θα πείτε: τ’ άστρα είναι μακριά

κι η γη μας τόσο δα μικρή.

Ε, το λοιπόν, ό,τι κι αν είναι τ’ άστρα

εγώ τη γλώσσα μου τους βγάζω.

Για μένα το λοιπόν το πιο εκπληχτικό

και πιο επιβλητικό

και πιο μυστηριακό και πιο μεγάλο

είναι ένας άνθρωπος που τον μποδίζουν να βαδίζει

είναι ένας άνθρωπος που τον αλυσοδένουν.

Απόσπασμα από τον πρόλογο του Γιάννη Ρίτσου (Ιούνιος 1963, Αθήνα):

[...] Το έργο του Χικμέτ είναι απέραντο σε έκταση και ποικίλο - ποίηση, θέατρο,πρόζα, άρθρα, κοινωνικοπολιτικές μπροσούρες, δημοσιογραφία. Μα πάνω απ΄όλα και πρώτα απ' όλα, η ποίηση, ή, καλύτερα, το τραγούδι, ένα τραγούδι επικολυρικό, σε μια κατευθείαν ανταπόκριση με τα γεγονότα της εποχής του, που του χορήγησαν τη δική του, προσωπική συγκινησιακή ύλη, και που μ' αυτήν έπλασε τη νέα, απλή λαϊκή μυθολογία του καιρού του.

Ο Ναζίμ Χικμέτ δεν ήταν διόλου αυτό που αποκαλούμε «διανοούμενος». Δεν κατασπαταλούσε τις αισθήσεις του σε άπειρες κι αόριστες πνευματικές μεταπλάσεις. Τις βίωνε. Αισθανόταν απέραντα και σκεφτόταν με γενικές ιδέες, πάνω σε βασικά, λογικά σχήματα. Δεν ανακάλυπτε, ούτε αποκάλυπτε, αλλά επαλήθευε παραδεγμένες ήδη ιδέες, και στοχαζόταν φυσικά πάνω απ’ το αίσθημά του, κι όχι μέσα απ’ το αίσθημά του. Κι η σύμπτωση του αισθήματος και της ιδέας (και η ισορροπία τους μέσα στο έργο του) είναι φυσική στην περίπτωση του Χικμέτ, κι όχι καταναγκαστική.

Ναι, δεν είναι «διανοούμενος». Δεν κατεχόταν απ’ το συναίσθημα της αμηχανίας μπροστά στους ανθρώπους, στα γεγονότα, το χρόνο ─ δεν ένιωθε ούτε «ξένος» ούτε «ιδιαίτερος» ούτε «μονάχος». Δε ζούσε μέσα στη σκοτεινή «χιλιοόμματη καχυποψία» που εξαντλείται σε μιαν ανεξάντλητη έρευνα, ψηλαφώντας απίθανες περιοχές διαρκώς επικρεμάμενων «αόρατων απειλών» και δημιουργώντας «απαραβίαστα καταφύγια» μιας καταπληκτικής τεχνικής ευστροφίας. Οι απειλές γι’ αυτόν είχαν οριστεί μέσα στον συγκεκριμένο ιστορικό, κοινωνικό χώρο. Κι ο αγώνας του, ο αγώνας της τέχνης του, είχε ορισμένο, ορατό στόχο. Δεν ένιωθε την ανάγκη μιας εσωτερικής αυτοπροστασίας. Προστατευόταν, προστατεύοντας τους άλλους, και μαχόταν με την πιο γυμνή παρρησία [...].

Ο Ναζίμ Χικμέτ (1902-1963), γεννημένος στη Θεσσαλονίκη επί Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και μελοποιημένος από τον Μίκη Θεοδωράκη, τον Μάνο Λοΐζο, τον Θάνο Μικρούτσικο, τον Θανάση Γκαϊφύλλια και άλλους, είναι από τους μεγάλους ξένους ποιητές που κατέχουν μια ξεχωριστή θέση για τους Έλληνες αναγνώστες. Γόνος οικογένειας κρατικών αξιωματούχων, ο Χικμέτ αρχικά πήγε στη ναυτική ακαδημία και υποστήριξε την κεμαλική επανάσταση, γράφοντας παράλληλα έμμετρα πατριωτικά ποιήματα. Ωστόσο, οι κομμουνιστικές ιδέες του τον έβαλαν γρήγορα σε τροχιά σύγκρουσης με τη νέα τάξη πραγμάτων στην Τουρκία. Θέλοντας να ζήσει από κοντά τα αποτελέσματα της επανάστασης των μπολσεβίκων, μετακόμισε στη Μόσχα, όπου σπούδασε οικονομικά και πολιτικές επιστήμες. 

Επέστρεψε στην Τουρκία το 1924, εισάγοντας τον ελεύθερο στίχο και τη λεγόμενη «αποποιητικοποίηση της ποίησης», και προώθησε συστηματικά τις πολιτικές του απόψεις μέσω του πολύπλευρου συγγραφικού του έργου. Ως αποτέλεσμα, θεωρήθηκε αντικαθεστωτικός και πέρασε πολλά χρόνια της ζωής του στη φυλακή. Το 1951 άφησε οριστικά πίσω του την Τουρκία, ζώντας τα τελευταία χρόνια του στην ΕΣΣΔ και σε άλλες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, όπου υπηρέτησε τα κομμουνιστικά του ιδεώδη. Στη χώρα του έγινε δημοφιλής κυρίως μετά τον θάνατό του. Για την τουρκική αριστερά ήταν «ποιητής του λαού και ήρωας της επανάστασης». 

Διεθνώς θεωρείται από τους σημαντικότερους ποιητές του 20ού αιώνα και το έργο του έχει μεταφραστεί σε περισσότερες από 50 γλώσσες.