Ο Γιώργος Φραντζολάς για τον Θανάση Γκαϊφύλλια

"Μικρή πεζή μπαλάντα στο θρακικό βόρειο άνεμο και στον κύριο Θανάση Γκαϊφύλλια" του μουσικού φιλολόγου Γιώργου Φραντζολά

«όταν Θρήσσαισιν έρεβος ύφαλον επιδράμη πνοαις» Σοφοκλής, Αντιγόνη.

«Φυσα ο Καικίας κατερχόμενος από τά βουνά της Θράκης» Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης.

Πριν αρχίσω να μιλώ για το Θανάση Γκαϊφύλλια, θα πρέπει πρώτα να σας συστήσω τον Θρακιώτη Βοριά ή Βορέα. Είναι φτερωτός και δυνατός. Κατοικεί μέσα σε σπηλιές στα βουνά της Ροδόπης. Κατέβηκε μέχρι την Αθήνα και ξάφνιασε την Ωρείθυια, την κόρη του βασιλιά της Αθήνας Ερεχθέα, την ώρα που εκείνη λουζότανε, έπαιζε αμέριμνη, μαζί με τις ακόλουθές της, και τραγουδούσε: «Πώς τον λεν, πώς τον λεν τον ποταμό; Ιλισσό, Ιλισσό» στα κρυσταλλένια νερά της όχθης του.

Είχανε εκείνο τον καιρό και δικτατορία ή απολυταρχικό καθεστώς. Κάτι τέτοιο τέλος πάντων. Άρπαξε το λοιπόν ο Βοριάς την Ωρείθυια, την οδήγησε απάνω στη Θράκη και την νυμφεύτηκε. Απ’ την Ωρείθυια απόχτησε δυο παιδιά. Τον Κάλαη και τον Ζήτη. Ζήτης, αυτός που φυσάει δυνατά. Κάλαης, εκείνος που φυσάει γλυκά κι απαλά.

Λοιπόν, λέγαμε για τον Βοριά. Θα τον δεις φτερωτό, γενειοφόρο ή σαν ανεμοπόδαρο άλογο. Τον τιμούσαν με δημόσιες γιορτές στην Αθήνα. Πίστευαν πως σ’ αυτόν τον θρακικό βόρειο άνεμο οφειλόταν η καταστροφή του Περσικού στόλου.

Βοριάς είναι επίσης και ο βορειοανατολικός άνεμος που λέγεται «Καικίας» και στη λαϊκή γλώσσα «Τραμουντάνα».

Η δύναμή του είναι γνωστή στον Σοφοκλή από το β΄ χορικό της Αντιγόνης: «όταν ορμάει κύμα φουσκωμένο απ’ τις μανιασμένες του Θρακιώτη βοριά ριπές στη σκοτεινή πάνω την άβυσσο, αναταράζει απ’ το βυθό τη μαύρη κι ανεμοδαρμένη αμμουδιά, κι απ’ το βουητό αντιβροντούν ως πέρα τ’ ακρογιάλια».

Με το Θανάση Γκαϊφύλλια γνωριστήκαμε μέσω ενός κοινού φίλου, κόντευε καλοκαίρι του 1990. Ήταν ο πρώτος επώνυμος από το μουσικό χώρο που έσκυψε με προσοχή και, κατά κάποιον τρόπο, στοργή για τη δουλειά μου. Ο Θανάσης στην κιθάρα και η Λία στη φωνή μέσα στο κατακαλόκαιρο, μου χάρισαν τα πρώτα δοκιμαστικά κι απέξω ακούγονταν οι φωνές των παιδιών της γειτονιάς. Πολύ σύντομα ακολούθησαν τα «Μεσημέρια τα καλοκαιρινά» στο δίσκο «Βραδιάζει». Μετά η συμμετοχή του ίδιου και της Λίας στο «Νύχτα από σεντέφι».

Το σπίτι του πάντοτε ανοιχτό. Ο χρόνος και το ενδιαφέρον του για μένα ανυποχώρητο. Ταυτόχρονα η επιβλητική του παρουσία με έκανε να νιώθω μέσα μου μια συστολή, ακόμα κι όταν είχα να του εκφράσω κάποια διαφωνία μου, κι αυτό το αίσθημα με συνοδεύει μέχρι σήμερα.

Μου έμαθε –νομίζω πως πρέπει να πω: μου δίδαξε– μερικά πολύ σοβαρά πράγματα. Όχι πως τό ’χε σκοπό. Αλλά ο τρόπος που προσέγγιζε την προσωπικότητα και τη δουλειά μου, ήταν για μένα ένα παράξενο δώρο. Μου έμαθε να σέβομαι τη δουλειά μου και κυρίως να αποστασιοποιούμαι από αυτήν όταν χρειάζεται. Να μη δικαιολογούμαι, αλλά να παρουσιάζω τα τραγούδια μου με απλότητα. Με προειδοποίησε για πολλά. Οι υποδείξεις του υπήρξαν πολύτιμες για μένα.

Μέσα από τη μουσική μας επικοινωνία κατάλαβα ότι οι άλλοι χαίρονται και αποδέχονται τα τραγούδια σου, όταν είσαι ο εαυτός σου και όχι όταν πας να μοιάσεις ή να αρέσεις σε κάποιον. Λοιπόν, του άρεζαν όχι εκείνα τα τραγούδια μου που πήγαιναν να τον μιμηθούν, αλλά εκείνα στα οποία έβρισκε τη δική μου ταυτότητα. Δηλαδή παρέκαμπτε –σα βοριάς που είναι– τον σκόπελο εκείνον που μας εξαναγκάζει να αρέσουμε στα έργα των άλλων ό,τι μοιάζει με τον εαυτό μας.

«Σημαδιακό της ασυναρτησίας μας, ο καθένας να βλέπει το δικό του στα έργα των άλλων», τα λέει όλα αυτά ο Σεφέρης.

Ο Θανάσης είναι από εκείνους τους ανθρώπους που προτιμάει οι κουβέντες του να στρέφονται στα δημιουργικά έργα των άλλων, τα τραγούδια, τις συμφωνίες, τις οργανικές συνθέσεις. Εκείνα θαυμάζει και σου τα συστήνει θερμά, χειρονομώντας, υψώνοντας τη φωνή, διαστέλλοντας τις κόρες των οφθαλμών και προσθέτοντας προς επίρρωσιν: «ναιιι! αγόρι μου».

Ύστερα ξεσπάει σε ένα δυνατό γέλιο. Μετά, προσθέτει: «Για πες μου πρώτα τα δικά σου». Δηλαδή σου δίνει χώρο. Και αργά τη νύχτα, μετά από ηχογραφήσεις, η Λία σου φέρνει κουβέρτες και σεντόνια για να μη γυρνάς χαράματα ζαλισμένος στην Ξάνθη.

Ώρες ώρες γίνομαι έξαλλος μαζί του, γιατί δεν τόνισε περισσότερο τη λυρική πλευρά τού χαρακτήρα του, τη βαθιά αφηγηματική φωνή του - πιστεύω ότι είναι ένας εκφραστικότατος, μοναδικός, λυρικός αφηγητής. Κι αυτό είναι κάτι που το είδα, το άκουσα και το έζησα κάποια βράδια στο σπίτι του στην Κομοτηνή, όπου, μαζί με τη Λία, μου κερνούσαν ιδιωτικά ρεσιτάλ.

Ο Γκαϊφύλλιας έχει ένα επιβλητικό και μαζί εκρηκτικό ύφος. Δεν είναι τυχαίο ότι ένα τραγούδι που τον χαρακτήρισε αναφέρεται στον Θρακιώτη Βοριά. Του μοιάζει στις σπιλιάδες, τις ξαφνικές αυτές ριπές που καθαρίζουν την ατμόσφαιρα από τη δηθενιά της Αθήνας –και εσχάτως του από παντού απόπατου.

Μας αναστατώνει ώρες ώρες, αλλά έχει το προτέρημα να κάνει πιο διαυγή την ατμόσφαιρα και να διώχνει τη βαριά υπνηλία του νοτιά. Έχει εκρηκτικό χαρακτήρα. Είναι δηλαδή καλλιτέχνης. Παθιάζεται και ύστερα γαληνεύει μπροστά σε κάθε μουσική φράση που η ομορφιά της ακυρώνει κάθε αντεπιχείρημα.

Γιατί έχει τον χρόνο – και του κόστισε ακριβά για να τον βρει – να παρατηρεί και να ακούει προσεκτικά αυτά που συμβαίνουν γύρω του. Και μέσα του. Αφού θέλησε πίσω από το καλλιτεχνικό προσωπείο να ξαναβρεί το πρόσωπό του και τις ανθρώπινες σχέσεις του χωρίς φκιασίδια.

Μου μεταφέρει το αίσθημα του μεστωμένου αγέρα. Του λείπει το βουλιμικό σύνδρομο, που χαρακτηρίζει τους περισσότερους στο «χώρο» και ευθύνεται για τη λαιμαργία και την απληστία, αυτό που στο χωριό μου το λέμε ληξουριά και ταμάχι.

Το ξαναλέω. Είναι αριστοκράτης. Που για μένα σημαίνει ευγενής, γενναιόδωρος και καθόλου μίζερος. Γιος της παλαιάς οικογένειας των Γαΐων, που φτιάχνανε καλό κρασί απ’ τα αρχαία χρόνια. Ξέρει να σωπαίνει, αναβάλλοντας μια απάντηση ή μια γνώμη, όταν δεν είσαι ώριμος να την ακούσεις και, ως βοριάς που είναι, αντιμετώπισε πάντοτε με αρχοντιά τις μικροψυχίες της μικρής μου αύρας.

Γιώργος Φραντζολάς

Ξάνθη, Οκτώβριος 2010

Οι φωτογραφίες είναι του Στέλιου Γκούμα, από την πρόσφατη συναυλία του Θανάση Γκαϊφύλλια, στην Αθήνα (24/08/2018).