Οι μεγαλοβιομηχανίες και η ναζιστική άνοδος

Είναι πια γνωστό πως οι βαρόνοι των μεγαλοεταιρειών αποτέλεσαν συνενόχους του Χίτλερ, αφού στήριξαν τη ναζιστική εξάπλωση, χρηματοδοτώντας τη με αστρονομικά ποσά. Το αφήγημα του Ερίκ Βυϊγιάρ «Ημερήσια διάταξη», πραγματεύεται αυτά τα ιστορικά δεδομένα, έτσι όπως σχηματοποιήθηκαν σε παρασκηνιακές διαπραγματεύσεις: Η ημερήσια διάταξη της 20ής Φεβρουαρίου του 1933, αναφέρεται στη συνάντηση των βιομηχάνων με τους αξιωματούχους του ναζιστικού καθεστώτος. Ο Βυϊγιάρ περιγράφει τις μικροκινήσεις εκείνες που μαρτυρούν την ψυχρότητα με την οποία προσήλθαν στη μυστική σύσκεψη οι συμμετέχοντες, οι αποφάσεις των οποίων επρόκειτο να αποβούν καταδικαστικές για την ανθρωπότητα: «Στέκονται εκεί ατάραχοι, σαν είκοσι τέσσερις αριθμομηχανές μπροστά στις πύλες της κολάσεως».

Ο συγγραφέας συμπλέκει αριστοτεχνικά την ιστορική πραγματικότητα με κριτικούς και υπαινικτικούς σχολιασμούς, ποιητικούς κάποτε συνειρμούς και άφθονες σκωπτικές αναφορές, με τον αποδοκιμαστικό και ειρωνικό τόνο να απλώνεται σε ολόκληρο το κείμενο. Διαπιστώνει και οργίζεται που οι μεγαλοβιομηχανίες αυτές έχουν διατηρήσει αρραγή την υπόστασή τους μέσα στον χρόνο, έχοντας εισέλθει χωρίς να συναντήσουν αντίσταση στην καθημερινότητά μας, αλλά πλουτίζουν ακόμη κι αν χρειαστεί να αφήσουν πίσω τους χιλιάδες νεκρούς: «Αλλά οι επιχειρήσεις δεν πεθαίνουν σαν τους ανθρώπους. Πρόκειται για μυστηριακά σώματα που δεν αποβιώνουν ποτέ. Η μάρκα Όπελ συνεχίζει να πουλάει ποδήλατα και μετά αυτοκίνητα…».

Είναι συγκλονιστικές οι αναφορές του Γάλλου συγγραφέα στις μυστικές συναντήσεις την ώρα που η ναζιστική υποστασιοποίηση κορυφώνεται. Χρηματοοικονομικές ενέργειες και συμφωνίες που αποδείχθηκαν αδυσώπητη πολεμική μηχανή ή καλύτερα κερδοφόρος πόλεμος για τους βαρόνους της βιομηχανίας. Αν οι ναζιστικοί αυτοί τροφοδότες παρουσιάζονται άκαμπτοι και ανυποχώρητοι, αποτελεί παντοτινό ερώτημα η σιωπηρή, συγκαταβατική συναίνεση και τελικά συνενοχή του αμέτρητου πλήθους που ζητωκραύγαζε ανίδεο μπροστά στη χιτλερική παράνοια: «Το έγκλημα ήταν ήδη εκεί, στα σημαιάκια, στα χαμόγελα των νεαρών κοριτσιών, σε ολόκληρη εκείνη την εκμαυλισμένη άνοιξη». Ο Βυϊγιάρ, ιδίως προς το τέλος του κειμένου, φέρνει στην επιφάνεια τη συσσωρευμένη οργή του για τη συλλογική αδράνεια, αλλά και την απερισκεψία: «πέφτουμε πάντα με τον ίδιο τρόπο, με γελοιότητα και τρόμο».

Ένα βιβλίο που μου έφερε στο νου τη θεατρική παράσταση «Ανάκριση» του Πέτερ Βάις, όπου η παρέμβαση του δημοσιογράφου Νίκου Μπογιόπουλου, αναφερόταν στην ίδια θεματική: στους μεγαλοβιομήχανους ως τους πραγματικούς ενόχους της ναζιστικής θηριωδίας, οι οποίοι δε δικάστηκαν ποτέ... Ένα βιβλίο συγκλονιστικό που πρέπει να διαβαστεί. Συναρπαστικό όσο και οδυνηρό, αποτελεί μια διαφώτιση, αν όχι υπενθύμιση, επιτυγχάνοντας αυτό που διαφεύγει μιας απλής ιστορικής αναφοράς. Δίνει μυθιστορηματική υπόσταση σε αυτό που προσπερνά η Ιστορία, φωτίζοντας με αδρό τρόπο όσα διαισθανόμαστε και δεν τολμάμε να ομολογήσουμε: Το ναζιστικό οικοδόμημα θέριεψε προς όφελος του κέρδους.

Η «Ημερήσια Διάταξη» του Eric Vuillard, που τιμήθηκε το 2017 με το βραβείο Goncourt, κυκλοφορεί σε μια καλαίσθητη αποτύπωση από τις εκδόσεις Πόλις, με την εξαιρετική μετάφραση του Μανώλη Πουμπλή.