Περιπλάνηση σ’ έναν αιώνα αξεπέραστης λογοτεχνικής δημιουργίας

 

«Ας αναζητήσουμε στα ρωσικά μυθιστορήματα την ατομική μεγαλοφυΐα και όχι την ψυχή της Ρωσίας. Ας κοιτάξουμε τον αριστουργηματικό πίνακα και όχι την κορνίζα του» Δημήτρης Ραυτόπουλος

Ο Βλαντίμιρ Ναμπόκοφ (1899-1977) έγραψε περί τις εκατό διαλέξεις με θέμα τη ρωσική λογοτεχνία, σημειώσεις οι οποίες αποδείχθηκαν χρήσιμες για την εικοσαετή του ακαδημαϊκή καριέρα. Κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας έδινε έμφαση στην αναγνωστική κοινή εμπειρία με τους φοιτητές του και θεωρούσε την παράθεση λογοτεχνικών αποσπασμάτων ως αναπόσπαστο στοιχείο της διδασκαλίας και της ανάδειξης των αξιοπρόσεκτων σημείων. Ο Ναμπόκοφ γοητεύτηκε από τους συγγραφείς που έζησαν από τα μέσα περίπου του 19^ου αιώνα έως την πρώτη δεκαετία του 20ού, οι οποίοι, για εκείνον, αντιπροσώπευαν το απόγειο της ρωσικής λογοτεχνικής παραγωγής.

Εννέα μαθήματα κι ένας επίλογος συγκροτούν τον παρόντα τόμο «Μαθήματα για τη ρωσική λογοτεχνία» (εκδόσεις Πατάκη, σε μετάφραση Ανδρέα Παππά), αποτελώντας ένα υπέροχο αναγνωστικό ταξίδι που περιλαμβάνει περίπου έναν αιώνα ρωσικής λογοτεχνίας. Οι κορυφαίοι συγγραφείς (και τα έργα) που αναφέρονται στις σημειώσεις του Ναμπόκοφ είναι οι εξής: Νικολάι Γκόγκολ  (Νεκρές ψυχές, Το παλτό), Ιβάν Τουργκένιεφ (Πατέρες και γιοι), Φιόντορ Ντοστογιέφσκι (Έγκλημα και τιμωρία, Το υπόγειο, Ο ηλίθιος, Οι δαιμονισμένοι, Οι αδελφοί Καραμάζοφ), Λέων Τολστόι (Άννα Καρένινα, Ο θάνατος του Ιβάν Ιλίτς), Άντον Τσέχοφ (Η κυρία με το σκυλάκι, Στη χαράδρα, σχόλια στον Γλάρο), Μάξιμ Γκόρκι (Στη σχεδία).

«Κάποτε υπολόγισα ότι η γνωστή και αναγνωρισμένη παγκοσμίως ρωσική λογοτεχνική παραγωγή, ποίηση και πεζογραφία, από τις αρχές του 19ου αιώνα και έπειτα, δεν ξεπερνά τις 23.000 τυπωμένες σελίδες κανονικού μεγέθους. Από την άλλη, η γαλλική ή η αγγλική, λόγου χάριν, λογοτεχνία έχει πίσω της ήδη μια ιστορία αρκετών αιώνων και ουκ ολίγων αριστουργημάτων. Καταλήγω, λοιπόν, στο πρώτο από τα συμπεράσματά μου: Με εξαίρεση ένα μεσαιωνικό μείζον έργο, η ρωσική λογοτεχνία μπορεί πολύ εύκολα να χωρέσει στα στενά όρια ενός περίπου αιώνα – ή έστω λίγο περισσότερο, αν συνυπολογίσουμε και κάποια πιο πρόσφατα έργα μιας κάποιας αξίας. Εν ολίγοις, ένας αιώνας, ο 19ος, υπήρξε αρκετός προκειμένου σε μια χώρα δίχως αυτοφυή λογοτεχνική παράδοση να “παραχθεί” λογοτεχνία υψηλής ποιότητας, με παγκόσμια ακτινοβολία, ικανή να συγκριθεί –σε όλα τα πεδία, με εξαίρεση τον όγκο της– με εκείνη της Γαλλίας ή της Αγγλίας, οι ρίζες των οποίων βρίσκονται πολλούς αιώνες πίσω. Αυτή η αξιοθαύμαστη άνθηση θα ήταν αδύνατη αν η Ρωσία δεν είχε σημειώσει ανάλογη πρόοδο, και μάλιστα ταχύρρυθμη, και σε άλλα πεδία της πνευματικής ζωής – τόσο ώστε να μην υπολείπεται ως προς την πρόοδο αυτή των μεγάλων χωρών της Δύσης. Έχω επίγνωση ότι αυτή η αλματώδης πολιτισμική και πνευματική πρόοδος που σημειώθηκε στη Ρωσία του 19ου αιώνα είναι ελάχιστα γνωστή στη Δύση», αναφέρει ο ίδιος ο συγγραφέας. 

Λίγα λόγια για τον Ναμπόκοφ: Ο Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ γεννήθηκε στην Αγία Πετρούπολη το 1899, από αριστοκρατική οικογένεια. Όταν οι Μπολσεβίκοι πήραν την εξουσία στη Ρωσία, η οικογένειά του εγκατέλειψε τη χώρα. Σπούδασε γαλλική και ρωσική λογοτεχνία στο κολέγιο Τρίνιτι του Κέιμπριτζ και το 1922 εγκαταστάθηκε στο Βερολίνο, όπου ο πατέρας του εξέδιδε τη ρωσόφωνη εφημερίδα "Rul". Η άνοδος του ναζισμού στη Γερμανία οδήγησε το Βλαντιμίρ, τη γυναίκα του Βέρα και το γιο τους Ντμίτρι στο Παρίσι, το 1938, και η νίκη του Χίτλερ τους οδήγησε οριστικά στην Αμερική, το 1940, όπου έζησε και δίδαξε λογοτεχνία στο κολέγιο Γουέλεσλι, στο Στάνφορντ, στο Κορνέλ και στο Χάρβαρντ. Από το 1959 αφοσιώθηκε αποκλειστικά στη συγγραφή. 

Ένας από τους σημαντικότερους συγγραφείς του εικοστού αιώνα, έγραψε στα ρωσικά και στα αγγλικά. Το 1973 τιμήθηκε με το Αμερικανικό Μετάλλιο Λογοτεχνίας. Ανάμεσα στα έργα του που έγραψε στα ρωσικά (και απέδωσε, αργότερα, ο ίδιος στα αγγλικά), ξεχωρίζουν τα: "Γέλιο στο σκοτάδι", "Mashenka/Μαίρη", "Η άμυνα του Λούζιν", "Απόγνωση", "Πρόσκληση σ’ έναν αποκεφαλισμό", "Το μάτι", "Το δώρο" και "Ο γητευτής" (ένας πρόδρομος της "Λολίτας"), και ανάμεσα σ αυτά που έγραψε στα αγγλικά, "Η αληθινή ζωή του Σεμπάστιαν Νάιτ", "Χλομή φωτιά", "Άντα", "Επικίνδυνη στροφή", "Ο αξιοπρεπής κύριος Πνιν", "Διαφανή αντικείμενα", "Μίλησε μνήμη", "Λώρα" (ημιτελές μυθιστόρημα, που έδωσε εντολή να καταστραφεί), και φυσικά το αριστούργημά του, "Λολίτα", που μεταφέρθηκε αρκετές φορές στον κινηματογράφο. Πέθανε το 1977 στην Ελβετία, από επιδείνωση της υγείας του ύστερα από ένα πέσιμο στις πλαγιές του Νταβός, όπου ασκούσε το χόμπι του της συλλογής πεταλούδων.

-------------------------------------------------------------------------------------

Το βιβλίο «Μαθήματα για τη ρωσική λογοτεχνία» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη, σε μετάφραση Ανδρέα Παππά. Την εισαγωγή και την επιμέλεια ανέλαβε ο Fredson Bowers.