Το 35ο τεύχος των Ποιητικών

Κυκλοφόρησε το 35ο τεύχος του σημαντικού τριμηνιαίου περιοδικού ποίησης "Τα Ποιητικά" (Σεπτέμβριος 2019), με πολλά ενδιαφέροντα άρθρα και κριτικές περί ποίησης. 

Το 1935, ο Κωστής Παλαμάς γράφει, με τη χαρακτηριστική, διαυγή κριτική ματιά του, στα Νέα Γράμματα τη γνώμη του για την τρέχουσα παραγωγή, τους αγαπημένους του ξένους συγγραφείς και ποιητές, τη «συγγένεια» της ξένης δημιουργίας με την ελληνική, καθώς διαφωνεί με τον όρο «επίδραση». Μιλώντας για τη συγγένεια, καταλήγει στη μετάφραση της ποίησης, συνδέοντας άμεσα τις επιλογές των ποιητών-μεταφραστών με τη δική τους ποιητική και σχολιάζοντας έτσι υπόρρητα τον κύκλο της δημιουργίας που η μετάφραση ανασχεδιάζει στις γλώσσες και τους πολιτισμούς. Αυτή η λειτουργία της μετάφρασης είναι όμως μία από τις πολλές που τη συνδέουν με τη μνήμη των κειμένων, όπως συγκροτείται μέσα στις ίδιες τις μεταφράσεις, και διακινεί και συγκροτεί την πολιτισμική μνήμη των κοινωνιών. Η μετάφραση της ποίησης, της λογοτεχνίας, αλλά και του δοκίμιου και της επιστήμης. Υπάρχει ένας μνημονικός δεσμός που φτιάχνεται και ξαναφτιάχνεται με τη μετάφραση, ένας δεσμός όπου η μνήμη του μεταφραστή συναντιέται με τη μνήμη του κειμένου, της εποχής του, της υποδοχής του, της επιβίωσής του, της αντήχησής του. Στο πλαίσιο αυτό ξεκινά και η νέα σειρά μεταφρασμένης ποίησης από τα Ποιητικά και τις εκδόσεις Γκοβόστη: με την επίγνωση ότι η μνήμη λειτουργεί πάντα στην υπηρεσία παροντικών στοχεύσεων και η μετάφραση παράγει αποτελέσματα παρόντος αλλά και μέλλοντος.

Διαλέγεται έτσι το κείμενο του Παλαμά με το απόσπασμα από το βιβλίο της Δημητρούλια για τη μετάφραση ως μνήμη. Λειτουργεί το ίδιο το κείμενο του Παλαμά σε επίπεδο μνήμης του λογοτεχνικού πεδίου και των όρων συγκρότησής του σε μια εποχή. Συνομιλεί με τον τρόπο αυτόν με το πρώτο κείμενο του τεύχους, που αναφέρεται σε μια ιδιαίτερη πτυχή του ποιητικού πεδίου, τη σχέση της ποίησης με την ουτοπία και την κοινωνική χειραφέτηση, αλλά και με το πέπλο της σιωπής που καλύπτει σήμερα την ποίηση στα ΜΜΕ, καθώς οι νόμοι της οικονομίας την εξορίζουν από την πόλη, όπως έκανε κάποτε κι ο Πλάτωνας. Όχι μόνο γιατί δεν είναι επικερδής, ωστόσο. Κυρίως, επειδή είναι εγγενώς επικίνδυνη και απειλητική για την καθεστηκυία τάξη.

Μα είναι ενιαία η ποίηση, θα αντιτάξει κάποιος, και είναι πάντα επικίνδυνη; Φυσικά και όχι. Ούτε ενιαία είναι, ούτε πάντοτε απειλητική. Ας συμφωνήσουμε όμως εδώ ότι μιλάμε για την ποίηση και όχι για τα ομοιώματά της και τα απλά στιχάκια. Ας σταθούμε στη λειτουργία της σε σχέση με τον λόγο και την ανανέωσή του, που οδηγεί στην ανανέωση του βλέμματος και της εικόνας και της αίσθησής μας για τον κόσμο, όπως διατείνεται ο Jean-Baptiste Para, αντλώντας επιχειρήματα από μεγάλους ποιητές του ρομαντισμού και του μοντερνισμού. Μιλάει ο Shelley για μια αστραπή που δεν έχει βρει ακόμη καλό αγωγό για να εκδηλωθεί, να λάμψει. Θυμόμαστε τον Σολωμό και τον νιο που γνωρίζει τον εαυτό του σε μια έκλαμψη, στο φως που αστράφτει ξαφνικά τη στιγμή του ύστατου κινδύνου. Ο κίνδυνος εδώ αφορά τη γλώσσα, τον λόγο, τη σκέψη, την αίσθηση, την πρόσληψη του κόσμου και την ανταπόκριση σ’ αυτόν. Κι η ποίηση έρχεται ως φάρμακο στην αλλοτρίωση και την εντροπία. Παρά τη σιωπή, την επίμονη αυτή σιωπή που την σκεπάζει. Και κάποιοι την ερμηνεύουν ως δική της αδυναμία, ως δική της έκπτωση και ανεπάρκεια.

Όλα είναι ζήτημα ερμηνείας. Κι ο ερμηνεύων καταθέτει αναπόδραστα στην ερμηνεία του και την προσωπική του τοποθέτηση, τη ματιά, την οπτική του. Ο καλός ποιητής Νικόλας Ευαντινός κουβεντιάζει, σε ένα πρόσφατο κείμενό του, με τον Para χωρίς να τον έχει διαβάσει και ο διάλογός τους λέει πολύ περισσότερα από όσα τα κείμενά τους καθαυτά.

Μιλώ για το άλλο, το αληθινό ποιητικό άσυλο. Το μόνο που στα αλήθεια υπάρχει. Εκείνο εντός του οποίου η ανθρώπινη δημιουργικότητα γεννά δημιουργήματα. Το ποιητικό άσυλο που χτίζουμε και γκρεμίζουμε με τις επιλογές και τις στάσεις μας καθημερινά, ως άλλο γιοφύρι της Άρτας –και που πλέον το ξεθεμελίωμά του μοιάζει να υπερτερεί και να κινείται ταχύτερα της θεμελίωσης του. Το ποιητικό άσυλο, εκείνη η ου-τοπία, όπου η ανθρώπινη δημιουργία, «φαντασιοφλογισμένη» και «αξαφνοσπαρμένη» δημιουργεί μέσα από τον λόγο, τον ρυθμό, την κίνηση, την τεχνολογία και κάθε άλλο μέσο εικόνες, μνήμες, ιδέες. […] Το ποιητικό άσυλο, ο ασύλητος ου-τόπος της ανθρώπινης επινοητικότητας και δημιουργίας. Αυτός ο τόπος δέχεται επίθεση. Όχι επίθεση. Απανωτές επιδρομικές καταδρομές.[1]

Καλό φθινόπωρο. Ας γιορτάσουμε τη μέρα της μετάφρασης. Ας αντισταθούμε ποιητικά στο σκοτάδι γύρω μας και μέσα μας.

[1] ΑΚΤΑΦΑ: Ποιητικό Άσυλο, 6.8. 2019,  Θράκα, http://www.thraca.gr/2019/08/blog-post_6.html.

Για περισσότερα εδώ & εδώ!