Νίκος Καζαντζάκης - Η πολιτική του πνεύματος

Η Μοίρα της νεότερης ιστορίας ... λέγεται "Πολιτική".

Τίποτα σήμερα δεν μπορεί να γίνει, καμιά βελτίωση

οικονομική, μήτε κοινωνική δικαιοσύνη, μήτε πνευματική,

έξω από τους πολιτικούς αγώνες.

Ν.Κ.

Από τις "Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης" κυκλοφόρησε το σπουδαίο δίτομο έργο του Peter Bien "Καζαντζάκης - Η πολιτική του πνεύματος". Ο πρώτος τόμος το 2001 σε μετάφραση Ασπασίας Δ. Λαμπρινίδου και ο δεύτερος το 2007 σε μετάφραση Αθανάσιου Κ. Κατσικερού. Πρόκειται για μια πολυσέλιδη μελέτη, αποτέλεσμα χρόνιας και σοβαρής ενασχόλησης με το έργο του κορυφαίου λογοτέχνη. Μία έκδοση καλοδουλεμένη, με επιστημονικά ερείσματα, απαραίτητη για κάθε βιβλιοθήκη!

«Η ανάμειξη του Καζαντζάκη στην πολιτική», γράφει ο Peter Bien, «ουσιαστικά αντανακλά τις ανάγκες του βαθύτερου, του πιο δημιουργικού επιπέδου της προσωπικότητάς του». Στο βιβλίο αυτό, ο Bien παρουσιάζει μια πολιτική ανάγνωση του έργου του Νίκου Καζαντζάκη, καθώς και τα γεγονότα της ζωής του συγγραφέα και τον τρόπο με τον οποίο αυτά αντανακλώνται στο έργο του. Ξεκινώντας από την αρχή της σταδιοδρομίας του, το 1906, και τις φιλοσοφικές μελέτες του στο Παρίσι, συνεχίζει με την περιγραφή της ανάπτυξης του ιδιόρρυθμου κομμουνισμού του, τα ταξίδια του στη Ρωσία, και την έκδοση του έπους του, της Οδύσσειας, το 1938. 

Ο Bien τονίζει ότι η πολιτική και η θρησκεία δεν μπορούν να νοηθούν χωριστά στην εξέλιξη της σκέψης του Καζαντζάκη. Οι πολιτικές πεποιθήσεις του προέρχονται στην πραγματικότητα από τη θρησκευτική του αναζήτηση, η θρησκευτική του αναζήτηση από τις πολιτικές πεποιθήσεις του. Αυτό που πάνω απ’ όλα τον απασχολούσε ήταν η ατομική σωτηρία. Κι η μέθοδος ακριβώς που χρησιμοποίησε για να την κερδίσει ήταν η ανάμειξή του στην πολιτική. Η σωτηρία βρίσκεται στον εθνικισμό; Στον κομμουνισμό; Στον φασισμό; Ο Καζαντζάκης απέρριψε τελικά όλες αυτές τις πιθανές λύσεις και επέμεινε σε μια «εσχατολογική πολιτική» πνευματικής ολοκλήρωσης. 

Το βιβλίο αποτελεί ουσιαστικό βοήθημα τόσο για τους μελετητές του Καζαντζάκη, όσο και για το ευρύ αναγνωστικό κοινό που γνωρίζει ήδη το έργο του, και συνάμα μια εισαγωγή στις τρεις πρώτες δεκαετίες της σταδιοδρομίας του, χρήσιμη για την προσέγγιση των έργων που έγραψε μετά την Οδύσσεια –ανάμεσα σ’ αυτά και τα μυθιστορήματα που του χάρισαν παγκόσμια φήμη.

Θέτοντας την πλούσια συγγραφική παραγωγή του Νίκου Καζαντζάκη στο πλαίσιο όχι μόνο των διαρκών πνευματικών αναζητήσεων του συγγραφέα, αλλά και των πολυτάραχων πολιτικών γεγονότων που σημάδεψαν την Ελλάδα τον 20ό αιώνα, ο Peter Bien υποστηρίζει ότι ο Κρητικός συγγραφέας υπήρξε μια ατελής μεγαλοφυΐα – παρότι τα έργα του δεν ήταν πάντοτε πετυχημένα, ήταν, όσο αυστηρά και αν τον κρίνει κανείς, μια σημαντική πνευματική μορφή. Το ανά χείρας βιβλίο αποτελεί τον δεύτερο και τελευταίο τόμο της πλήρους και μνημειώδους βιογραφίας του Νίκου Καζαντζάκη (1883-1957) που έγραψε ο καθηγητής Peter Bien. 

Στον τόμο περιγράφεται και αναλύεται η ζωή και το έργο του Καζαντζάκη από το 1938 έως και το θάνατό του, περίοδος κατά την οποία έγραψε τα μυθιστορήματα Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά και Τελευταίος πειρασμός, που του χάρισαν παγκόσμια φήμη. Όντας ένας δαιμονικά παραγωγικός μυθιστοριογράφος, ποιητής, θεατρικός συγγραφέας και μεταφραστής, ο Καζαντζάκης υπήρξε αναμφίβολα ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες λογοτέχνες του 20ού αιώνα και ο μοναδικός που αναγνωρίστηκε διεθνώς ως μυθιστοριογράφος. 

Πρέπει, ωστόσο, να τονιστεί ότι τα έργα του δεν ήταν παρά μία μόνο πτυχή της επίμονης και βασανιστικής προσπάθειάς του να αντιμετωπίσει μια σειρά θρησκευτικών, πολιτικών και πνευματικών ζητημάτων. Στις δεκαετίες 1940 και 1950, που χαρακτηρίστηκαν, μεταξύ άλλων, από τον Εμφύλιο Πόλεμο και τα γεγονότα που επακολούθησαν, ο Καζαντζάκης συνέχισε την προσπάθειά του αυτή με αμείωτη ενέργεια και πάθος, υπερβαίνοντας κάθε εμπόδιο και γράφοντας μυθιστορήματα που αναγνωρίστηκαν, ως κλασικά, σε ολόκληρο τον κόσμο.

Ο Πήτερ Μπην (Peter Bien) είναι ομότιμος καθηγητής της Αγγλικής και της Συγκριτικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Ντάρτμουθ των ΗΠΑ. Στα δημοσιεύματά του μελετά τη νεοελληνική γλώσσα και τα έργα νεοελλήνων συγγραφέων, όπως ο Καζαντζάκης, ο Ρίτσος και ο Καβάφης. Έχει μεταφράσει στα αγγλικά τρία έργα του Καζαντζάκη -"Ο τελευταίος πειρασμός", "Ο Φτωχούλης του Θεού", και "Αναφορά στον Γκρέκο"- και τη "Ζωή εν τάφω" του Στράτη Μυριβήλη. Επίσης έχει μεταφράσει την πρώτη συλλογή ποιημάτων του κρητικού ποιητή Στυλιανού Χαρκιανάκη, καθώς και τη "Σονάτα του σεληνόφωτος" και τον "Φιλοκτήτη" του Γιάννη Ρίτσου. Σε συνεργασία με τη σύζυγό του, τη Χρυσάνθη Γιαννακού, και άλλους, έχει γράψει και μια σειρά εγχειριδίων για τη διδασκαλία της νεοελληνικής γλώσσας. Ήταν ένας από τους ιδρυτές της Εταιρείας Νεοελληνικών Σπουδών της Αμερικής, της οποίας διετέλεσε πρόεδρος δύο φορές και αρχισυντάκτης του επιστημονικού περιοδικού της. Η δίτομη μελέτη του "Καζαντζάκης: Η πολιτική του πνεύματος" μεταφράστηκε στα ελληνικά από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης. Τώρα ασχολείται με την επιλογή και μετάφραση επιστολών του Καζαντζάκη.