Χρονικό ενός μη προαναγγελθέντος στοχασμού

Σ΄ ένα κολομβιανό χωριό, ο Μπαγιάρδο Σαν Ρομάν, λίγες ώρες μετά τον γάμο του με την Άγχελα Βικάριο, τη βρίσκει ατιμασμένη και την οδηγεί πίσω στους δικούς της. Τ’ αδέλφια της, θανατώνουν τον υπαίτιο Σαντιάγο Νασάρ, για ν’ αποκαταστήσουν την τιμή της οικογένειάς τους.

Κάπως έτσι θα ανακοινωνόταν η είδηση του φονικού που μοιάζει να τηρεί εκδικητικούς άγραφους νόμους. Ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες, μετά από 27 χρόνια, ανασύρει τις οδυνηρές μνήμες της επαίσχυντης πράξης που τελέστηκε στη γενέτειρά του, με σκοπό ν’ αποδεσμεύσει - πότε με τρόπο υπαινικτικό, πότε με ευθύβολες κι ακριβείς εκφράσεις - την αλήθεια από το φαίνεσθαι. Για να καταδείξει την πολυπλοκότητα που διατρέχει κάθε στιγμή του ανθρώπινου βηματισμού, ακόμη κι αν τα ίχνη του μοιάζουν κάποτε να είναι απολύτως οριοθετημένα.

Το Χρονικό ενός προαναγγελθέντος θανάτου είναι μια πυκνή, κλιμακωτή αποτύπωση της παραδοξότητας του τίτλου: «ποτέ δεν υπήρξε θάνατος που να έχει προαναγγελθεί περισσότερο». Οι αδελφοί Βικάριο δεν αγωνιούσαν να εκτελέσουν την ποινή, έλεγαν σε όποιον συναντούσαν για τον επικείμενο φόνο, ακόνιζαν τα μαχαίρια τους στα φανερά και περίμεναν κάποιον να τους εμποδίσει. Αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Πρόκειται για μιαν αφήγηση που προσιδιάζει με ετεροχρονισμένη ανασκαφή στα βαθύτερα αίτια των ανθρώπινων πράξεων, ακόμη κι αν η απόλυτη αλήθεια μοιάζει τόσο δύσκολο να πιαστεί. Είναι η συμβολική διάσταση που αποκτά ο συνδετικός ειρμός και που καθιστά τις περίπου εκατό σελίδες του βιβλίου αριστουργηματικές.

Οι αθέατες όψεις της τραγικής αυτής ιστορίας, φωτίζονται με μια σειρά από αλληλεπικαλυπτόμενες θέσεις του συγγραφέα, οι οποίες υποκρύπτουν απορητικές τάσεις: Τα ανθρώπινα πατήματα ωχριούν, πράγματι, μπροστά στις αδυσώπητες επιταγές της μοίρας; Αν «το γραμμένο μας μάς κάνει αθέατους», ο Σαντιάγο Νασάρ δεν είχε καμία ελπίδα να ζήσει. Παιχνίδισμα της μοίρας; Ή χρονικό ακατανόητων και ολέθριων συμπτώσεων τον έσπρωξαν προς τα μαχαίρια; Κανείς από τους μαντατοφόρους δεν πρόλαβε και η πόρτα της διαφυγής του σφάλισε.  

Κι αν μοίρα και τύχη συγκρούονται με αβέβαιο νικητή, γιατί στο τέλος πλήττεται εκείνος με τη μικρότερη συνέργεια; Και μάλιστα, τo άδικο κατηγορητήριο που παραμονεύει κάθε στιγμή και τρέφει την ανθρώπινη φύση, μπορεί όχι μόνο να είναι αστήρικτο, αλλά να μην καλεί σε απολογία τον κατηγορούμενο. Όλο το χωριό γνωρίζει για το φονικό που σχεδιάζεται, εκτός από το θύμα. Και πώς συμπλέκεται η αρχική στάση συστολής των δολοφόνων με τον μετέπειτα ανηλεή τεμαχισμό του Σαντιάγο Νασάρ;

Τέλος, οι ενέργειες που μας επιβάλλονται είναι αυτές που εκτροχιάζουν μιαν ομαλή πορεία ή η ίδια η αντίδρασή μας προς αυτές (προς την οξύτητα, δηλαδή, της επιβολής); Αν η Άγχελα Βικάριο οδηγήθηκε αθέλητα στα δεσμά του (αποτυχημένου) γάμου, γιατί αργότερα έστελνε με μανία ερωτικά γράμματα στον άνδρα που της είχαν επιβάλει; Αν σωστά θεωρείται πως είναι το ρεαλιστικότερο έργο του Μάρκες, θα πρέπει, ωστόσο, να εκλαμβάνεται και ως εκείνη η συγγραφική του προσπάθεια με τις περισσότερες συνδηλώσεις. Ως ένα υπόρρητο συνειρμικό διαμάντι.

Στο πλαίσιο της επανέκδοσης των βιβλίων του νομπελίστα συγγραφέα, το Χρονικό ενός προαναγγελθέντος θανάτου κυκλοφόρησε φέτος από τις εκδόσεις Ψυχογιός, σε μετάφραση Μαρίας Παλαιολόγου.