Θεραπεύονται οι τραυματικές αναμνήσεις;

Στις διατυπωμένες απόψεις του Καραγάτση για τον υποδειγματικό τρόπο γραφής ενός μυθιστορήματος υποστηριζόταν πως «σ’ αυτά τα δύο στοιχεία συνίσταται η καλλιτεχνικότητα ενός έργου: στην ακατανίκητη εντύπωση ζωής που βγαίνει από μέσα του, και στη συνεχή και ποικίλη συγκίνηση που δίνει στον αναγνώστη. Όταν δεν υπάρχουν τα δυο αυτά γνωρίσματα, δεν υπάρχει και έργο τέχνης» (Πώς γράφεται ένα μυθιστόρημα, 1943). Tο νέο βιβλίο του Χρήστου Αστερίου «Η θεραπεία των αναμνήσεων» πληροί και τις δύο αυτές προϋποθέσεις με καθηλωτική ισχύ, προκαλώντας στον αναγνώστη διαδοχικές συγκινησιακές εντάσεις.

Ο συγγραφικός ιστός πλέκεται γύρω από τις συναισθηματικές μεταπτώσεις που ορίζουν τη ζωή του μεσήλικα συγγραφέα Μιχάλη Μπουζιάνη, ο οποίος βιώνει μια πολύπλευρη προσωπική κρίση, κυρίως υπαρξιακή. Την αδυναμία προσαρμογής στοιχειώνει σε μεγάλο βαθμό το οικογενειακό ρήγμα που έχει δημιουργηθεί και που διαφαίνεται δυσεπίλυτο. Η σχέση του συγγραφέα με τον πατέρα του, τον «κραταιό πατριάρχη» και «σταθερά άφαντο» που χωρίς καμία συναισθηματική εμπλοκή απωθεί κάθε ιδέα επανασύνδεσης, τραντάζει την ψυχική συγκρότηση του γιου, φέρνοντάς τον κοντά με αλλεπάλληλες στιγμές απόγνωσης.

Εκκινώντας ενδοσκοπικά (α΄μέρος: Χρονικό μιας πτώσης) και περνώντας μέσα από τα ψυχικά θραύσματα του παρελθόντος (β΄μέρος: Σημειώσεις για τη ζωή μου), το κείμενο καταλήγει μεθοδικά στην επιδιωκόμενη απολυτρωτική θεραπεία και στην υπαρξιακή αναθεώρηση (γ΄μέρος: Η θεραπεία των αναμνήσεων). Με αφηγηματική δύναμη, επιμονή στη φραστική λεπτομέρεια, αριστοτεχνική διάπλαση και ολοκληρωμένη πλοκή και εξιστόρηση, ο συγγραφέας προκρίνει την ανάκυψη ποικίλων ζητημάτων ταυτότητας, δημιουργώντας ένα κύμα στοχασμού για το βάρος του παρελθόντος που μεταγγίζεται αθόρυβα μα δραστικά σε κάθε πτυχή της ζωής.

Καίριας σημασίας είναι μια σειρά θεραπευτικών πόλων που επιδρά υποστηρικτικά στα ψυχικά ελλείμματα, όπως η ευεργετική επίδραση του γέλιου για όλες τις διαψεύσεις, τις αθέλητες δοκιμασίες και τις καθημερινές ταπεινώσεις: «είδα τον κόσμο να γελάει γύρω μου κι αμέσως κατάλαβα πως αυτό το γέλιο ήταν η σανίδα σωτηρίας που θα μ’ έβγαζε στη στεριά», αλλά και η είσοδος στον κόσμο της λογοτεχνίας: «έγραφα για να θεραπεύσω και να θεραπευτώ». Το συνταρακτικό κείμενο κινείται ολοένα ανάμεσα στην επίγνωση της ματαιότητας και στην αναζήτηση κάποιου νοήματος για την αποτίναξη της πιεστικής αίσθησης του κενού. Μπορεί να διαβαστεί ως καταγραφή της ενδόμυχης ανάγκης για «θεραπεία των αναμνήσεων» και για άμβλυνση του τραυματικού τους αποτυπώματος.

Ο τίτλος παραπέμπει σε μια υπαρκτή θεραπεία για ασθενείς με Αλτσχάιμερ, οι οποίοι υποβοηθούνται για να θυμηθούν μέσω της επιστράτευσης των βιωμένων εμπειριών. Εκείνοι, όμως, που ακόμα θυμούνται, καλούνται να αναμετρηθούν με τις αναμνήσεις που έχουν απωθήσει και να τις θεραπεύσουν. Προσεγγίζοντας θέματα υπαρξιακής σημασίας, η απρόβλεπτη εξέλιξη της ιστορίας φαίνεται πως οδηγεί στο συνταίριασμα του βηματισμού πατέρα και γιου και αναστοχάζεται πάνω στη δραματική τροπή των γεγονότων. Αλλά σε ποιο βαθμό η ετεροχρονισμένη συνάντηση μπορεί να αμβλύνει την οξύτητα της οικογενειακής ρήξης και να υπερκεράσει τις χρόνιες σιωπές;

Αθηνά Ντίνου 

Το βιβλίο του Χρήστου Αστερίου «Η θεραπεία των αναμνήσεων» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πόλις.