Ο Ελία Καζάν για τη σκηνοθεσία

Στις αρχές του καλοκαιριού 2018 κυκλοφόρησε στην Ελλάδα, από τις «Εκδόσεις Πατάκη», το βιβλίο «Για τη σκηνοθεσία», το οποίο εκδόθηκε για πρώτη φορά στις ΗΠΑ το 2009. Πρόκειται κυρίως για χειρόγραφες σημειώσεις του διάσημου σκηνοθέτη Ελία Καζάν, που βρίσκονται στο Αρχείο Κινηματογράφου του Πανεπιστημίου Γουέσλιαν. Το βιβλίο εκκινεί με τον πρόλογο του Μάρτιν Σκορσέζε για τον μεγάλο «δάσκαλό» του και ο Ρόμπερτ Κόρνφιλντ γράφει την εισαγωγή και τον επίλογο του βιβλίου, το χρονολόγιο του δημιουργού, σχόλια και παρατηρήσεις για τα χειρόγραφα του κινηματογραφιστή και γενικότερα, έχει αναλάβει την επιμέλεια του βιβλίου. Τη μετάφραση στα ελληνικά έκανε η Νίνα Μπούρη. 

Ένα μικρό απόσπασμα ("Οι ηδονές της σκηνοθεσίας", σ. 353): Τα περισσότερα σενάρια είναι διασκευές μυθιστορημάτων, θεατρικών έργων, διηγήσεων, ειδήσεων, ιστορίας. Αλλά τα πιο ενδιαφέροντα σενάρια αγγίζουν τα όρια της αυτοβιογραφίας. Ο συγγραφέας σου μιλάει, μέσα από την οθόνη, χρησιμοποιώντας όλα τα ιδιαίτερα μέσα αυτής της φόρμας, και τη διαδοχή των εικόνων και τις λέξεις. Τα καλύτερα κινηματογραφικά έργα διαθέτουν αυτό το στοιχείο, ακόμα κι αν η ιστορία φαίνεται να λέγεται από αντικειμενική σκοπιά. Η ιστορία διαμορφώνεται από τις πεποιθήσεις και τα συναισθήματα του συγγραφέα.

Ο Ελία Καζάν υπήρξε ίσως ο πιο διάσηµος σκηνοθέτης του θεάτρου και του κινηµατογράφου των µέσων του εικοστού αιώνα και το βιβλίο αυτό µας παρουσιάζει τον αριστοτέχνη την ώρα της δουλειάς του. Ο Καζάν σκηνοθέτησε τα σπουδαιότερα αµερικανικά θεατρικά έργα της εποχής –των Άρθουρ Μίλλερ και Τεννεσσί Γουίλλιαµς– και εκσυγχρόνισε το θέατρο και τον κινηµατογράφο µε δυναµική δράση, ποιητική σκηνοθεσία και ενδελεχή νατουραλισµό. Οι επιτυχίες του στο Χόλλυγουντ και στο Μπρόντγουεϋ –Λεωφορείον ο Πόθος (θέατρο και κινηµατογράφος), Ήταν όλοι τους παιδιά µου, Ο θάνατος του εµποράκου, Λυσσασµένη γάτα, Το λιµάνι της αγωνίας, Ανατολικά της Εδέµ, Κουκλίτσα, Αµέρικα Αµέρικα– µαρτυρούν τη βαθιά του επίδραση στην τέχνη της σκηνοθεσίας. Οι παρατηρήσεις του γι’ αυτά και άλλα κλασικά θεατρικά έργα διαµόρφωσαν τις µετέπειτα παραγωγές τους – και εξακολουθούν να ασκούν επιρροή. Καµία άλλη σκηνοθετική επιτυχία δε συγκρίνεται µε τη δική του.

Αυτό το εξαιρετικό βιβλίο, που αντλεί υλικό από τα σηµειωµατάρια, τις επιστολές, τις συνεντεύξεις και την αυτοβιογραφία του, αποκαλύπτει τη µέθοδο του Καζάν: τον τρόπο µε τον οποίο ανακάλυπτε τον πυρήνα κάθε κειµένου και κάθε χαρακτήρα, πώς ανέλυε κάθε έργο µε βάση τα βιώµατά του, πώς καθόριζε τις λεπτοµέρειες κάθε παραγωγής, από την επιλογή των ηθοποιών και τα κοστούµια ως τα σκηνικά και τη φωτογραφία. Επίσης, βλέπουµε πώς συνεργαζόταν µε τους δραµατουργούς και τους σεναριογράφους για τα κείµενα και µε τους ηθοποιούς για την ερµηνεία. Το τελευταίο τµήµα του βιβλίου, «Οι ηδονές της σκηνοθεσίας» –δοκίµια που έγραψε ο Καζάν την τελευταία δεκαετία της ζωής του–, είναι απλό, προκλητικό, ειλικρινές και γεµάτο πάθος, ένας σοφός επαγγελµατίας που µοιράζεται τα µυστικά της τέχνης του και µας συµβουλεύει να αναζητάµε τον εαυτό µας σε κάθε έργο, να πολεµάµε το σύστηµα και ταυτόχρονα να περνάµε καλά.

«Διαβάζοντας το βιβλίο αυτό νιώθεις την ενέργεια του Ελία Καζάν, την αφοσίωση, την ευρύτητα του πνεύµατός του. Σου ανοίγεται πρόσβαση, σπάνια και γοητευτική, στον τρόπο σκέψης και λειτουργίας του µεγάλου σκηνοθέτη». SIDNEY LUMET

«Αυτό το συγκλονιστικό βιβλίο είναι ο ίδιος ο Καζάν, που µας µιλάει, µας προτρέπει, µας κινητοποιεί, µας εµπνέει. Κάθε φοιτητής, κάθε άνθρωπος του θεάτρου και του κινηµατογράφου πρέπει να διαβάσει αυτό το βιβλίο». KARL MALDEN

Ο Eλία Καζάν (Ηλίας Καζαντζόγλου) γεννήθηκε το 1909 από Έλληνες γονείς στην Κωνσταντινούπολη και σε ηλικία τεσσάρων ετών βρέθηκε στις ΗΠΑ. Σπούδασε στο Κολέγιο Γουίλλιαμς και στη συνέχεια στη ∆ραματική Σχολή του Γέιλ, προτού ενταχθεί, το 1932, στη θεατρική ομάδα GroupTheatre. Το 1947 ίδρυσε τη λέσχη ηθοποιών Actors Studio, ενώ για τις σκηνοθεσίες του έχει τιμηθεί με τρία βραβεία Tony (για τα έργα Ήταν όλοι τους παιδιά μου, Ο θάνατος του εμποράκου και Ιώβ), δύο βραβεία Όσκαρ (για τις ταινίες Συμφωνία κυρίων και Το λιμάνι της αγωνίας), καθώς και με το τιμητικό βραβείο Όσκαρ για το σύνολο του έργου του (1999). Πέθανε στη Νέα Υόρκη το 2003. 

Για περισσότερα βιβλία των "Εκδόσεων Πατάκη" εδώ.