Τα Άγνωστα Κείμενα της Πηνελόπης Δέλτα

Η συγγραφέας και ερευνήτρια, Μίτση Σκ. Πικραμένου, το εξαίρετο έργο της οποίας παρουσιάσαμε εδώ, ανέλαβε την επιμέλεια του βιβλίου "Πηνελόπη Δέλτα - Άγνωστα Κείμενα" που κυκλοφορεί από τις "Εκδόσεις Πικραμένος" της Πάτρας.

Η αλησμόνητη συγγραφέας, εκτός από τα γνωστά και πολυδιαβασμένα έργα της, είχε γράψει και δημοσιεύσει στον τύπο της εποχής διάφορα κείμενα, γενικού ενδιαφέροντος και μικρής έκτασης ως επί το πλείστον. Αυτά έχουν συγκεντρωθεί στην παρούσα έκδοση. Αυτούσια, στην πολυτονική γραφή και χωρίς επιπλέον σχόλια. Ωστόσο, η κα Πικραμένου, στον δισέλιδο πρόλογό της, παραπέμπει τον αναγνώστη που ενδιαφέρεται να μάθει περισσότερα, στα δύο πονήματα που έγραψε στο παρελθόν και αφορούν τον βίο και την εργογραφία της Πηνελόπης Δέλτα.

Η συγκεντρωτική έκδοση αυτών των κειμένων ξεκινά με το αυτοβιογραφικό "Σαν Παραμυθάκι" και συνεχίζει με περιηγητικά, ιστορικά, παιδικά κείμενα, παιδαγωγικά διηγήματα, κείμενα επικαιρότητας, γλώσσας και παιδείας,φτάνοντας σε ένα κείμενο - μαρτυρία, γραμμένο στην αγγλική γλώσσα (Bulgarian Atrocities).

Ακολουθεί το οπισθόφυλλο και ένα βιογραφικό σημείωμα της Π.Δ:

Δεκαοκτώ κείμενα της Πηνελόπης Δέλτα παρουσιάζονται εδώ. Άγνωστα αλλά όχι ανέκδοτα, μια κι έχουν δημοσιευτεί σε περιοδικά έντυπα από το 1910 έως το 1922. Για την ύπαρξη κάποιων από αυτά είχαμε πληροφορίες από τη δεκαετία του 1950, μια και τα είχε εντοπίσει —προφανώς στο αρχείο της— ο ευσυνείδητος επιμελητής της Αλληλογραφίας της, ο Ξενοφών Λευκοπαρίδης. Κανένας μελετητής ωστόσο δεν είχε κάνει τον κόπο να ερευνήσει στις βιβλιοθήκες και να δει συστηματικά τα παλαιά περιοδικά ή τις εφημερίδες που αναφέρονταν.

Τα κείμενα φανερώνουν την ενασχόληση της Πηνελόπης Δέλτα με θέματα που δεν γνωρίζαμε. Τον προσκοπισμό, που τράβηξε την προσοχή της, παρόλο που δεν το είχε μοιραστεί με τον Ίωνα Δραγούμη, μια και την περίοδο της στενής τους γνωριμίας δεν είχε ακόμα ιδρυθεί. Αλλά και τα άλλα της ενδιαφέροντα που είχαν προκύψει από την επίδραση του αιώνια αγαπημένου της, όπως την ταξιδιωτική λογοτεχνία και την προετοιμασία του δικού της αναγνωστικού. Τέλος, τη σύγχρονή της ιστορία με τις σπαρακτικές μαρτυρίες που συγκέντρωσε η ίδια στη Μακεδονία.

Η Πηνελόπη Δέλτα (1874-1941) γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, τρίτο παιδί του Εμμανουήλ Μπενάκη, μεγαλεμπόρου βαμβακιού, και της Βιργινίας το γένος Χωρέμη, που κατάγονταν από τη Χίο. Εκτός από την Πηνελόπη η οικογένεια είχε δύο ακόμη κόρες, την Αλεξάνδρα και την Αργίνη και τρεις γιους, τον Αντώνη, τον Κωνσταντίνο και τον Αλέξανδρο.

Τα παιδικά της χρόνια τα πέρασε στο αυστηρό αρχοντικό περιβάλλον του σπιτιού της και τα καλοκαίρια ταξίδεψε στην Ελλάδα και την Ευρώπη (Αθήνα, Πειραιάς, Χίος, Liverpool, Gratz κ.α.).

Τις σχολικές γνώσεις της κάλυψε με κατ’ οίκον μαθήματα. Η σύγκριση των ελληνικών μαθητικών βιβλίων με τα αντίστοιχα ξενόγλωσσα την έκανε να συνειδητοποιήσει την ανάγκη για συγγραφή παιδικών βιβλίων γραμμένων σε απλή γλώσσα. Μετά την αγγλική κατάκτηση της Αιγύπτου (1882), η οικογένεια έφυγε για την Ελλάδα και εγκαταστάθηκε στην Κηφισιά.

Το 1895 η Πηνελόπη παντρεύτηκε το φαναριώτη επιχειρηματία Στέφανο Δέλτα, με τον οποίο επέστρεψε μετά το τέλος του πολέμου του 1897 στην Αλεξάνδρεια και απέκτησε τρεις κόρες, τη Σοφία, τη Βιργινία και την Αλεξάνδρα. Ο Δέλτας ήταν φιλόδημοτικιστής και η Πηνελόπη επηρεάστηκε κυρίως από τον αδερφό του Κωνσταντίνο και τη γνωριμία και σχέση της με τον Ίωνα Δραγούμη, που υπηρετούσε την περίοδο εκείνη στο προξενείο της Αλεξάνδρειας και την γνώρισε με τους Πάλλη, Εφταλιώτη, Βλαστό, Φωτιάδη, Ψυχάρη και Παλαμά, με τους οποίους διατήρησε επαφή και αλληλογραφία, συμβάλλοντας στο δημοτικιστικό αγώνα. Από το 1906 ως το 1913 έζησε με την οικογένειά της στη Φρανκφούρτη. Εκεί γνωρίστηκε με το Μανώλη Τριανταφυλλίδη και μέσω αυτού με τον κύκλο του Γληνού και του Δελμούζου, με τους οποίους συνέπραξε αργότερα στην έκδοση του Δελτίου του Εκπαιδευτικού Ομίλου, του οποίου έγινε μέλος το 1910.

Μακροχρόνια αλληλογραφία διατήρησε και με το Γάλλο βυζαντινολόγο Γκυστάβ Σλυμπερζέ, του οποίου το βιβλίο Βυζαντινή Εποποιία ενέπνευσε τη Δέλτα στη συγγραφή μυθιστορημάτων με βυζαντινή θεματική (Για την πατρίδα, Στον καιρό του Βουλγαροκτόνου). Παράλληλα με τη λογοτεχνία η Δέλτα ασχολήθηκε και με τις παιδαγωγικές μελέτες και το 1910 εξέδωσε το βιβλίο Στοχασμοί περί της ανατροφής των παιδιών μας. Το 1909 έγινε μέλος της Λαογραφικής Εταιρείας. Το 1916 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και έζησε από κοντά τα Νοεμβριανά γεγονότα. Η φρίκη που αντίκρισε και ο κίνδυνος που αντιμετώπισε ο βενιζελικός και δήμαρχος τότε της Αθήνας πατέρας της συνέβαλαν στην πολιτική μεταστροφή της Δέλτα από την βασιλική στη βενιζελική παράταξη. Ο Βενιζέλος υπήρξε πρότυπο της Δέλτα και διατήρησε αλληλογραφία μαζί του, καθώς επίσης με τον Νικόλαο Πλαστήρα.

Οι πολιτικές εξελίξεις που ακολούθησαν ως τη Μικρασιατική καταστροφή επηρέασαν και τραυμάτισαν την ψυχοσύνθεση της Δέλτα, που αντιμετώπιζε περισσότερο συναισθηματικά παρά εγκεφαλικά τα γεγονότα. Παρά την άσχημη κατάσταση της υγείας της (προϊούσα παράλυση των άκρων), ήδη από το 1925 ανέλαβε σημαντικές πρωτοβουλίες για περίθαλψη και οικονομική ενίσχυση των προσφύγων από τη Βουλγαρία και τη Μικρασία. Ανάλογη πρωτοβουλία ανέλαβε και κατά τη διάρκεια του ελληνοϊταλικού πολέμου, η είδηση ωστόσο της εισόδου των Γερμανών στην Αθήνα την οδήγησε στην αυτοκτονία.

Η Πηνελόπη Δέλτα υπήρξε μια από τις πιο σημαντικές φυσιογνωμίες στην Ελλάδα των αρχών του αιώνα. Στο πεζογραφικό έργο της προσπάθησε να επιτύχει τόσο την ψυχαγωγία των μικρών αναγνωστών της όσο και την διαπαιδαγώγησή τους, ιστορική και ηθική. Εξίσου σημαντικό είναι το ιστορικό ερευνητικό της έργο, που οδήγησε στη συγκέντρωση πολύτιμου αρχειακού υλικού για την ελληνική ιστορία του αιώνα μας, ενώ ένα σημαντικό μέρος του συνόλου του έργου της καλύπτει η αλληλογραφία της με εξέχουσες προσωπικότητες της πολιτικής και των γραμμάτων.

Για περισσότερα βιβλία των "Εκδόσεων Πικραμένος" εδώ & εδώ.