Ο Αναρχικός Τραπεζίτης του Φερνάντο Πεσσόα

«Ο πλούτος είναι ελευθερία» διατείνεται ο Φερνάντο Πεσσόα δια στόματος Μπερνάρντο Σοάρες στο Βιβλίο της Ανησυχίας, και η φράση λαμβάνει μυθιστορηματική υπόσταση μέσα από τον Αναρχικό Τραπεζίτη. Τα δύο έργα συνδιαλέγονται σε κάποιο βαθμό, ακόμη κι αν το δεύτερο εκπροσωπεί το πολιτικό ετερώνυμο του ποιητή. Προκλητικός ο τίτλος και ακόμη πιο παράδοξο που ο Αναρχικός επιμένει συνειδητά να γίνει τραπεζίτης, προκειμένου να διατηρήσει την ιδεολογία του και να κατακτήσει την πολυπόθητη ελευθερία: «Δεν υπήρχε παρά μόνο ένας τρόπος: να αποκτήσω το χρήμα σε επαρκή ποσότητα, ώστε να μην αισθάνομαι την επιρροή του». Και αλλού, εκλαμβάνει το γεγονός, ότι υπόταξε το επινόημα χρήμα πλουτίζοντας, ως ριζοσπαστικό τόλμημα: «δεν επέλεξα την οδό του πνεύματος, αλλά της δράσης», διαχωρίζοντας τον εαυτό του από όσους αναρχικούς εμμένουν μονάχα στις θεωρητικές αναζητήσεις, αλλά κι από όσους προβαίνουν σε βίαιες ενέργειες.

Ο διάλογος του Τραπεζίτη με έναν φίλο του, παρότι εκκεντρικός, είναι διαρθρωμένος με ορθολογιστικό τρόπο, που προσιδιάζει στη σωκρατική διαλεκτική. Χρησιμοποιώντας την επαγωγική μέθοδο, ο καθ΄ ομολογίαν Αναρχικός σχολιάζει τα κοινωνικοπολιτικά γεγονότα, μεταθέτοντας το κέντρο βάρους της συζήτησης στην τυραννία που ασκούν τα κοινωνικά επινοήματα, ενώ ευστόχως παρατηρεί πως η ενδεχόμενη προσπάθεια εξάλειψής τους, εύκολα μπορεί να υποπέσει σ΄ έναν φαύλο κύκλο: «η καταστροφή των κοινωνικών επινοημάτων μπορεί να οδηγήσει στην ελευθερία ή στην προετοιμασία του δρόμου για την ελευθερία, αλλά και στην εγκαθίδρυση άλλων κοινωνικών επινοημάτων, διαφορετικών, εξίσου κακών, επειδή ακριβώς είναι επινοήματα». Ο Πεσσόα θίγει μέσα από το πόνημά του, γραμμένο το 1922, ζητήματα κοινωνικής αδικίας, ελευθερίας και τυραννίας, χωρίς να παραβλέπει την εξουσία των διαφόρων ιδεολογιών, που με τη σειρά τους οδηγούν σε μια νέα μορφή τυραννίας. Κι όλα αυτά δοσμένα με μια διαφορετική προσέγγιση του αναρχισμού.

Ο Αναρχικός Τραπεζίτης του Φερνάντο Πεσσόα, κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Gutenberg, σε μετάφραση Μαρίας Παπαδήμα.