Η Χρύσα Προκοπάκη μεταφράζει Μολιέρο

Κυκλοφόρησαν πρόσφατα από τις ποιοτικές Εκδόσεις του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τράπεζας τρεις αξιόλογες μεταφραστικές αποδόσεις της Χρύσας Προκοπάκη στα εξής θεατρικά έργα του Μολιέρου: "Ο Μισάνθρωπος" (2018), ο "Αμφιτρύων" και "Το σχολείο των γυναικών" (2019). Πρόκειται για προσεγμένα και άκρως καλαίσθητα βιβλία, που πλαισιώνονται από πλούσιες σημειώσεις και ενδιαφέροντα επίμετρα της μεταφράστριας. 

Η Χρύσα Προκοπάκη γεννήθηκε στην Κομοτηνή και μεγάλωσε στην Αθήνα. Έχει γράψει ποιητικές συλλογές και δοκίμια, ενώ έχει ασχοληθεί ιδιαιτέρως με το έργο του Γιάννη Ρίτσου και του Στρατή Τσίρκα. Οι μεταφράσεις της σε έργα των Αριστοφάνη, Μολιέρου, Τσέχωφ και Μαγιακόφσκι αποτελούν υποδειγματικές μεταφραστικές καταθέσεις για το ελληνικό θέατρο. 

Ο Μισάνθρωπος, το κορυφαίο, κατά πολλούς, επίτευγμα του μεγάλου Γάλλου δραματουργού, του Μολιέρου (1622-1673), είναι συνάμα ένα κομβικής σημασίας έργο του γαλλικού κλασικισμού, αλλά και της παγκόσμιας λογοτεχνίας γενικότερα. Κεντρικός χαρακτήρας του έργου είναι ο Αλσέστ, μια από τις πλέον εμβληματικές και διαχρονικές μορφές της μολιερικής πινακοθήκης: ο ανυποχώρητος ιδεαλιστής και ηθικολόγος, που αξιώνει μια κοινωνική ζωή χωρίς υποκρισία και κατά συνθήκη ψεύδη, θεμελιωμένη σε μια άνευ ορίων και άνευ όρων ειλικρίνεια ανεξαρτήτως κόστους. Η παρουσία ενός τέτοιου ανθρώπου στη γαλλική αυλική κοινωνία του 17ου αιώνα, της απόλυτης ενσάρκωσης όλων των κακών που εκείνος βδελύσσεται, παράγει ένα εκρηκτικό μείγμα και μια σειρά τραγελαφικών και συνάμα τραγικών περιπλοκών που θα επιφέρουν στο τέλος την πικρή απογοήτευση και τη γελοιοποίηση του ήρωα. 

Με την κυκλοφορία του Μισάνθρωπου το ΜΙΕΤ εγκαινιάζει την έκδοση των τριών ιστορικών μολιερικών μεταφράσεων της Χρύσας Προκοπάκη. Ακολουθούν ο Αμφιτρύων και το Σχολείο των γυναικών. Πραγματικό μεταφραστικό επίτευγμα, οι έμμετρες αποδόσεις των τριών αυτών σημαντικών μολιερικών έργων από τη Χρύσα Προκοπάκη είναι εξάλλου συνυφασμένες και με τρεις κορυφαίες στιγμές της πρόσφατης ιστορίας του θεάτρου μας, καθώς ευτύχησαν να παρουσιαστούν από τον Λευτέρη Βογιατζή σε παραστάσεις που άφησαν, πραγματικά, εποχή. Ο Μισάνθρωπος με την παρούσα μετάφραση παίχτηκε για πρώτη φορά στην Αθήνα στο Θέατρο της Οδού Κυκλάδων στις 7 Απριλίου 1996 από τη Νέα Σκηνή του Λευτέρη Βογιατζή. 

Θα μπορούσαμε να ονομάσουμε τον Αμφιτρύωνα «Κωμωδία των μεταμορφώσεων» ή «Προσωπεία του δόλου». Στη βάση του μύθου και της ίντριγκας βρίσκεται το προσωπείο, το διπλό πρόσωπο. Οι θεοί έχουν δύο μορφές, τη θεϊκή και την ανθρώπινη. Οι αλλεπάλληλες μεταμορφώσεις τους -για να φέρουμε το μύθο στα μέτρα μας- αποκαλύπτουν γενικότερες κοινωνικές συμπεριφορές, την πρωτεϊκή φύση και τους ελιγμούς των ισχυρών. Ο Μολιέρος ήξερε πολύ καλά από προσωπεία και μεταμορφώσεις για να θίξει τα κακώς κείμενα του καιρού του και, γενικότερα, για να φωτίσει τα ανθρώπινα πάθη και παθήματα, να εκθέσει και να εκτεθεί ο ίδιος στη λυτρωτική (;) σκηνή. Μόνο που κάποτε αυτό το παιχνίδι κρύβει παγίδες…

Με την κυκλοφορία του Αμφιτρύωνα το ΜΙΕΤ συνεχίζει την έκδοση των τριών ιστορικών μολιερικών μεταφράσεων της Χρύσας Προκοπάκη. Γραμμένο σε εναλλασσόμενους ανισοσύλλαβους ομοιοκατάληκτους στίχους, το έργο αυτό είναι οπωσδήποτε το πλέον απαιτητικό όσον αφορά την απόδοσή του στα ελληνικά. Η μετάφραση της Χρύσας Προκοπάκη -ξαναδουλεμένη εκδοχή του κειμένου που παρουσίασε ο Λευτέρης Βογιατζής στο «κύκνειο άσμα» του στις 4 Αυγούστου 2012 στην Επίδαυρο- κατορθώνει να αντεπεξέλθει στις δυσκολίες με την απαράμιλλη φυσικότητα και δεξιοτεχνία που χαρακτηρίζουν τα αδιαμφισβήτητα μεταφραστικά επιτεύγματα.

Το Σχολείο των γυναικών αποτέλεσε στην εποχή του σκάνδαλο, τόσο μεγάλο μάλιστα που μόνο ο Ταρτούφος έμελλε να το ξεπεράσει. Και αυτό δεν ήταν καθόλου τυχαίο: Ο Μολιέρος έβαλε στο στόχαστρο την τρέχουσα ηθική και την κοινωνική υποκρισία, παίρνοντας θέση σε ένα καυτό πρόβλημα του καιρού του, ένα πρόβλημα που έθιγε το ίδιο το θεμέλιο της κοινωνίας, την οικογένεια. Γιατί θέμα του έργου αυτού δεν είναι άλλο από το ζήτημα του γάμου και ειδικότερα της επιλογής συζύγου. Λοιδορώντας τις κρατούσες αντιλήψεις, που αναγνώριζαν μόνο στον πατέρα ή στον σύζυγο το αποκλειστικό δικαίωμα της επιλογής, ο μεγάλος κωμικός διακηρύσσει ότι σχολείο της ηθικής δεν είναι τα απομονωμένα μοναστήρια, τα ηθικοπλαστικά αναγνώσματα και οι κάθε είδους απαγορεύσεις και περιορισμοί, αλλά αυτή η ίδια η κοινωνική ζωή όταν πραγματώνεται με πνεύμα απόλυτης ελευθερίας και εμπιστοσύνης. Σε μια εποχή σαν τη δική μας, όπου καθημερινά διαπιστώνουμε πως η ουσιαστική ισοτιμία και ο σεβασμός της προσωπικότητας των γυναικών εξακολουθεί να αποτελεί το ζητούμενο, το έργο αυτό παραμένει εξίσου καυτό και επίκαιρο. 

Με την κυκλοφορία του Σχολείου των γυναικών το ΜΙΕΤ ολοκληρώνει την έκδοση των τριών ιστορικών μολιερικών μεταφράσεων της Χρύσας Προκοπάκη. Η μετάφρασή της -ξαναδουλεμένη εκδοχή του κειμένου που είχε παρουσιάσει ο Λευτέρης Βογιατζής στις 4 Απριλίου 2004 στο Θέατρο της Οδού Κυκλάδων- κατορθώνει να αντεπεξέλθει στις δυσκολίες τις οποίες παρουσιάζει η απόδοση ενός έμμετρου, ποιητικού και συνάμα σπαρταριστά κωμικού θεατρικού λόγου, με την απαράμιλλη φυσικότητα και δεξιοτεχνία που χαρακτηρίζουν τα αδιαμφισβήτητα μεταφραστικά επιτεύγματα.

Λίγα λόγια για τις Εκδόσεις του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τράπεζας

Πρωταρχική μέριμνα του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης από την εποχή της σύστασής του παραμένει η κατάρτιση ενός εκδοτικού προγράμματος με επιστημονικά συγγράμματα γενικής παιδείας, που απευθύνονται στον σπουδαστικό κόσμο και στο ευρύτερο καλλιεργημένο αναγνωστικό κοινό.

Η σχεδόν πενηντάχρονη εκδοτική δραστηριότητα του ΜΙΕΤ έχει αποδώσει μέχρι σήμερα γύρω στους 500 τίτλους πρωτότυπων και μεταφρασμένων έργων.

Στόχος του εκδοτικού προγράμματος, που καταρτίζεται από ειδική επιτροπή μελών του Διοικητικού Συμβουλίου του ΜΙΕΤ, είναι η παραγωγή έργων υποδομής, αναγνωρισμένης αξίας στη διεθνή βιβλιογραφία, τα οποία να αποτελούν όχι μόνο επωφελή αναγνώσματα αλλά και πανεπιστημιακά βοηθήματα υψηλού επιπέδου.

Τα βιβλία του ΜΙΕΤ, γραμμένα ή μεταφρασμένα από έγκυρους επιστήμονες και φροντισμένα από έμπειρους επιμελητές, επιδιώκεται να πληρούν με τον αρτιότερο τρόπο τους όρους της επιστημονικής και αισθητικής δεοντολογίας.

Διευθυντής του Ιδρύματος ο Διονύσης Καψάλης. Οι μεταφράσεις της Χρύσας Προκοπάκη αφιερώνονται στον ηθοποιό και σκηνοθέτη Λευτέρη Βογιατζή.

Για περισσότερα εδώ και εδώ!