«Άσε με να φύγω, μητέρα»

Στην πεζογραφική συγκομιδή, όλο και πληθαίνουν οι μαρτυρίες για όσους πίστεψαν στη ναζιστική, ιδεολογική προπαγάνδα και συνετέλεσαν στην εβραϊκή εξόντωση. Τις περισσότερες φορές, το γενικευμένο ρεύμα υποταγής στις χιτλερικές επιταγές εξασθένησε μετά το τέλος του πολέμου και παρόλο που μεγάλο μέρος αυτού σιώπησε για αρκετό διάστημα με εμφανή αναθεωρητικά σημάδια, υπήρχαν, ωστόσο, κάποιοι που όχι μόνο δεν μετανόησαν για τις εγκληματικές τους ενέργειες, αλλά παρέμειναν μέχρι τέλους άκαμπτοι, κυνικοί και πιστοί στις φασιστικές ιδέες τους, χωρίς την παραμικρή σκιά μεταμέλειας.

Η αυτοβιογραφική μαρτυρία «Άσε με να φύγω, μητέρα» της Helga Schneider έρχεται να πιστοποιήσει με δραματικό τρόπο την τελευταία παραδοχή. Η αφηγήτρια εγκαταλείφθηκε σε ηλικία 4 ετών από τη μητέρα της, όταν εκείνη αποφάσισε να υπηρετήσει, με πρωτοφανή ζήλο, ως δεσμοφύλακας σε στρατόπεδο εξόντωσης των Ναζί. Πενήντα χρόνια αργότερα, σε ένα γηροκομείο, καλείται να δώσει απάντηση στις δύο κυρίαρχες διερωτήσεις της κόρης: στον τρόπο που η μητρική ιδιότητα δρούσε μέσα της («Όσο κρατούσε ο πόλεμος δεν αναρωτήθηκες ποτέ τι είχαν απογίνει τα παιδιά σου;») και αν ποτέ μετανόησε για τις επαίσχυντες πράξεις της ως αλύγιστη δεσμοφύλακας σε στρατόπεδο συγκέντρωσης.

Εν μέσω πολλών διαλογικών επεισοδίων, η αφήγηση γίνεται συχνά αναδρομική και κινείται προς δύο κατευθύνσεις, συμπλέκοντας το προσωπικό-οικογενειακό δράμα με το ιστορικό και συλλογικό πρόσημο. Συνεχείς μεταβάσεις από το 1941, την εκούσια εγκατάλειψη των παιδιών και τη μετέπειτα περιπέτειά τους, μέχρι και την πρώτη δραματική συνάντηση μητέρας και κόρης, αρκετά χρόνια αργότερα, όταν και η μητέρα εξομολογήθηκε τη δράση της ως συνεργός των Ναζί, χωρίς ίχνος ντροπής και χωρίς καμία προσπάθεια να αναπληρώσει τον χαμένο χρόνο με τα παιδιά της. Η διάθλαση των προσδοκιών της κόρης, και στην επόμενη συνάντησή τους το 1998, καθίσταται προφανής. Δεν κάμπτεται η αναισθητοποίηση, ο φανατισμός και οι υποκριτικές συγκινησιακές φορτίσεις της μητέρας, η οποία δηλώνει χωρίς καμία συστολή: «Δεν έπαψα ποτέ να νιώθω περήφανη που υπήρξα μέλος της Γερμανίας του μεγάλου μας Φύρερ».

Σε παραλληλία με τις προσωπικές στιγμές, το κείμενο βρίθει τραγικών ιστορικών πληροφοριών, κυρίως για τους τρόπους εξόντωσης και τις θανατηφόρες πειραματικές μεθόδους που εφάρμοζαν στους κρατούμενους οι Ναζί. «Μήπως για το καλό της ανθρωπότητας δεν ενεργεί πάντα η επιστήμη;» αναρωτιέται η μητέρα, επιδεικνύοντας ανέλπιστη υπακοή και αφοσίωση, σε απόλυτο βαθμό ανατριχιαστική και αποτροπιαστική όταν εκφέρει την άποψη της για τα μωρά στο στρατόπεδο: «Και γιατί να τα λυπηθώ, δηλαδή; Ένα Εβραιόπουλο μεγαλώνοντας θα γινόταν ένας Εβραίος ενήλικας, και η Γερμανία έπρεπε να λυτρωθεί από αυτή τη μισητή φυλή», όπως και για τις γυναίκες κρατούμενες: «αν θέλεις να μάθεις την αλήθεια, εγώ εκείνες τις Εβραίες τις απεχθανόμουν. Ένιωθα σχεδόν φυσική αποστροφή, μου γύριζε το στομάχι βλέποντας όλες αυτές τις φάτσες κατώτερης φυλής».

Στην περίπτωσή της, ο τρόπος που άφησε τις χιτλερικές επιταγές να εξουσιάζουν τα συναισθήματά της, δεν καθίσταται δυσεξήγητος, καθώς η ίδια ήταν καμωμένη από αρκετή δόση ωραιοπάθειας, αίσθηση παράδοξης ανωτερότητας και πάνω από όλα από την απάνθρωπη δίψα για εξουσία. Η αποσβολωμένη κόρη, μπροστά στην αμετανόητη ναζίστρια, μονολογεί, χωρίς, ωστόσο, να μπορεί ολοκληρωτικά να την απαρνηθεί: «Σε κοιτάζω, μητέρα, και δύο συναισθήματα μάχονται μέσα μου αμείλικτα, σπαραχτικά: η ενστικτώδης έλξη  προς το ίδιο μου το αίμα, και η ανυποχώρητη αποστροφή προς ό,τι υπήρξες - προς ό,τι εξακολουθείς να είσαι». Ολόκληρο το κείμενο αρθρώνει το μήνυμά του μέσα από αυτό το αντιθετικό δίπολο και προσφέρει μια καθηλωτική εξιστόρηση, ελκύοντας σε σταθερά μεγάλο βαθμό την αναγνωστική προσοχή και μαζί απορία για την άφθαρτη αυτή προσκόλληση στο ναζιστικό ιδεώδες, πιο δυνατής ακόμη και από το δέσιμο μητέρας και παιδιών.

Το "Άσε με να φύγω, μητέρα" της Χέλγκα Σνάιντερ, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέλευθος, σε μετάφραση Άννας Παπασταύρου.