Ο Γιάννης Στρούμπας στις Εκδόσεις Καλλιγράφος

Ο Κομοτηναίος εκπαιδευτικός Γιάννης Στρούμπας, διαθέτει δύο συγγραφικές ιδιότητες για τις οποίες αξίζει ιδιαίτερης αναφοράς. Πέρα από ποιητής (έχει εκδώσει έως σήμερα τρεις ποιητικές συλλογές), είναι και ένας εξαίρετος δοκιμιογράφος. Στο πρόσφατο βιβλίο του, "Κλεφτοπόλεμος - Τα κείμενα της κρίσης" (Καλλιγράφος, 2018), αλλά και στο "Άσυλο Ανιάτων" (Καλλιγράφος, 2013), έχει συγκεντρώσει άρθρα πολιτικού-κοινωνικού και οικονομικού περιεχομένου που δημοσιεύτηκαν από το 2004 έως το 2015. Κείμενα που σχεδόν όλα γράφτηκαν για τη μαχητική εφημερίδα της Θράκης "Αντιφωνητής", και τα οποία δεν έχουν τοπικιστικό χαρακτήρα, αλλά διαπραγματεύονται θέματα, πρακτικές και πρόσωπα της επικαιρότητας που απασχόλησαν και απασχολούν την Ελλάδα και τον υπόλοιπο κόσμο, μιας και ορισμένα ζητήματα είναι διαχρονικής φύσεως. Παρακάτω οι πρόλογοι και επίλογοι των βιβλίων για μια επαρκέστατη κατανόηση του περιεχομένου, όπως και το βιογραφικό σημείωμα του συγγραφέα, από τον οποίο αναμένουμε το επόμενο συγγραφικό βήμα.

Γράφει ο ίδιος ο συγγραφέας στον επίλογο του βιβλίου του:

Ο τόμος «Κλεφτοπόλεμος-Τα κείμενα της κρίσης» έρχεται να συγκροτήσει ένα «αδερφικό δίδυμο» με το Άσυλο ανιάτων, καθώς περιλαμβάνει τα κείμενά μου που δημοσιεύτηκαν ως επί το πλείστον στη θρακική εφημερίδα Αντιφωνητής από τα μέσα του 2011, δηλαδή από το χρονικό σημείο στο οποίο ολοκληρώνεται η συγκρότηση του κειμενικού σώματος τού Ασύλου, και μέχρι τα τέλη του 2015, οπότε και διακόπτεται η έντυπη έκδοση του Αντιφωνητή. Μαζί με την έντυπη έκδοση της εφημερίδας ολοκληρώθηκε και ο κύκλος των συγκεκριμένων κειμένων, τα οποία ήταν επικεντρωμένα αποκλειστικά στη δίνη της οικονομικής κρίσης που εξακολουθεί να σαρώνει την Ελλάδα, χωρίς ωστόσο να έχει γεννηθεί στη χώρα μας και χωρίς, ασφαλώς, να την αφορά αποκλειστικά.

Η διάκριση των κειμένων στους δύο τόμους δεν υπήρξε τυχαία. Τα κείμενα του Ασύλου έχουν περιεχόμενο κοινωνικοπολιτικό, ενώ τα κείμενα του Κλεφτοπολέμου οικονομικό. Η οικονομική κρίση στην Ελλάδα κάνει την εμφάνισή της ήδη νωρίτερα, όμως δεν γίνεται άμεσα αισθητή από τους Έλληνες πολίτες. Η ανακοίνωση του πρώτου μνημονίου την άνοιξη του 2010 από τον τότε πρωθυπουργό κ. Γιώργο Παπανδρέου προκάλεσε αμηχανία, χωρίς να είναι δυνατό για τη συντριπτική πλειοψηφία των πολιτών να αντιληφθεί άμεσα τι σήμαινε η υπαγωγή στα μνημόνια. Έναν χρόνο αργότερα τα πρώτα αποτελέσματα είναι ήδη οδυνηρά. Ο τρόπος με τον οποίο εισήλθε η χώρα στην οικονομική περιπέτεια παραμένει θολός για όσους δεν έχουν εξειδικευμένες οικονομικές γνώσεις, και το ίδιο ισχύει τότε για τον γράφοντα. Η εξέλιξη της οικονομικής κρίσης θα συνοδευτεί από μια προσωπική προσπάθεια να καταστούν σαφή τα αίτιά της και οι στοχεύσεις των δρομολογημένων της μέτρων. Η προσπάθεια αυτή περιλαμβάνει, στα πρώτα της βήματα, την προσεκτική καταγραφή των συνθηκών, της επιχειρηματολογίας όσων υποστηρίζουν την αναγκαιότητα των μέτρων, καθώς και των πρώτων αντιφάσεων επί της συγκεκριμένης επιχειρηματολογίας· περιλαμβάνει όμως και τη μελέτη εξειδικευμένων βιβλίων, η οποία σταδιακά επιτρέπει στον γράφοντα να διαμορφώσει προσωπική άποψη για τα συμβαίνοντα.

Η ολοκλήρωση της αρθρογραφίας πάνω στη θεματική της οικονομικής κρίσης στα τέλη του 2015 δεν συνέβη ξαφνικά, ούτε τερματίστηκε απότομα λόγω της διακοπής στην έντυπη έκδοση του Αντιφωνητή· επήλθε εντελώς ομαλά, καθώς η διακοπή της έντυπης έκδοσης συνέπεσε με τον σχηματισμό επαρκούς εικόνας εκ μέρους μου για όσα διαδραματίστηκαν. Το τοπίο πια δεν ήταν θολό, ενώ είχα εξαντλήσει και κάθε πτυχή της κρίσης για την οποία θεωρούσα ότι θα μπορούσα να προβώ σε σχολιασμό. Οποιαδήποτε συνέχιση της αρθρογραφίας αυτής θα ήταν αναγκασμένη να αναμασά παλαιότερα συμπεράσματα και να επαναλαμβάνεται σε άσκοπους κύκλους. Έτσι η πορεία ολοκληρώθηκε σε μία συγκυρία εντέλει ευνοϊκή, αφού το συναισθηματικό δέσιμο με τον Αντιφωνητή δεν θα επέτρεπε τη λήξη αυτής της πολύχρονης συνεργασίας με τόση κατηγορηματικότητα.

Τρία περίπου χρόνια αργότερα, στις 22 Ιουνίου 2018, το συμβούλιο των υπουργών Οικονομικών της ευρωζώνης έθεσε τυπικά τέρμα στην οκτάχρονη περίοδο των μνημονίων για την Ελλάδα. Το τυπικό τούτο τέλος, ωστόσο, στην πράξη δεν συνεπάγεται την αλλαγή των συνθηκών για τη χώρα. Το χρέος παραμένει σε δυσθεώρητα ύψη· η λιτότητα προβλέπεται να συνεχιστεί για αρκετές ακόμη δεκαετίες· στη μετανάστευση των νέων σε χώρες του εξωτερικού προς αναζήτηση εργασίας δεν έχει επιτευχθεί καμία ανάσχεση· παράλληλα, ο πληθυσμός της χώρας συρρικνώνεται και γερνά, με τις πληθυσμιακές προβλέψεις για την Ελλάδα των ερχόμενων δεκαετιών να είναι εφιαλτικές.

Η χώρα είχε πράγματι όπλα στα χέρια της για να αντιταχθεί στην οικονομική επίθεση που δέχτηκε. Τα συγκεκριμένα όπλα παρουσιάστηκαν επανειλημμένως στα άρθρα του τόμου, συγκεντρώνονται δε και στο επιλογικό άρθρο «Κλεφτοπόλεμος», το οποίο έδωσε και το όνομά του συνολικά στον παρόντα τόμο. Τα όπλα αυτά όμως εγκαταλείφθηκαν ανεξήγητα. Πολύ χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι το πόρισμα της επιτροπής η οποία ανέλαβε να ελέγξει τη νομιμότητα του ελληνικού χρέους παρατήθηκε σε άγνωστα συρτάρια, ενώ έχει διακοπεί από καιρό και κάθε συζήτηση για τις οφειλόμενες γερμανικές αποζημιώσεις.

Η πλήρης υποταγή της Ελλάδας στους τοκογλύφους δανειστές της επιβεβαιώνει εκ νέου το συμπέρασμα στο οποίο είχαμε οδηγηθεί και προ τριετίας: δυστυχώς, το πολιτικό προσωπικό της χώρας μας αποδείχτηκε ανεπαρκέστατο να υπερασπιστεί τα συμφέροντά της. Οι φιλομνημονιακές κυβερνήσεις, υποκείμενες σε σκάνδαλα για τα οποία εκβιάζονταν από το ευρωιερατείο, υποχώρησαν πλήρως στις ορέξεις του, ενώ οι αντιμνημονιακές που ανέλαβαν τη διακυβέρνηση από το 2015 κι εξής δεν κατόρθωσαν να αρθούν στο ύψος των περιστάσεων, γεγονός για το οποίο ευθύνονται οι ίδιες, έχοντας όμως να αντιμετωπίσουν οπωσδήποτε όχι μόνο τον εξωτερικό δυνάστη αλλά κι ένα αντιπολιτευόμενο πλέον φιλομνημονιακό προσωπικό που ενδιαφέρεται αποκλειστικά να πείσει ότι τα μνημόνια ήταν «μονόδρομος», την ίδια στιγμή που παλεύει λυσσωδώς, σε αγαστή συνεργασία με τα κατεστημένα συστημικά μέσα των ολιγαρχών και τις εταιρείες δημοσκοπήσεών τους, να αποτρέψει κάθε έρευνα για το αμαρτωλό παρελθόν τους.

Το αποτέλεσμα είναι, ακόμη και σήμερα, μεγάλη μερίδα πολιτών να μην έχει αντιληφθεί ότι η οικονομική κρίση στην Ελλάδα υπήρξε επίθεση κατευθυνόμενη από το εξωτερικό, η οποία, πέρα από τον ανταγωνισμό των ισχυρών κρατών μεταξύ τους, κατευθύνεται από τα κέντρα της παγκόσμιας ολιγαρχίας. Στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης και του νεοφιλελευθερισμού, τα ολιγαρχικά στρατηγεία ήδη ανακατανέμουν τον παγκόσμιο πλούτο προς όφελος του 1% των ολιγαρχών και σε βάρος του 99% των πολιτών του παγκόσμιου πληθυσμού, κι ενώ βασικά εργασιακά δικαιώματα πλήττονται κι ανατρέπονται, με την κατάρρευση των εργασιακών σχέσεων, την ελαστικοποίηση των ωραρίων, την υποχώρηση των μισθών, ακόμα και με την κατάργηση του οκταώρου στην Αυστρία τον Ιούλιο του 2018. Εν μέσω της λαίλαπας αυτής, οι Έλληνες πολιτικοί παραμένουν ανεπαρκείς και υποταγμένοι στα ξένα κέντρα, ενώ οι Έλληνες πολίτες ζουν στο δικό τους φαντασιακό σύμπαν της διάκρισης «δεξιών» κι «αριστερών», προβαίνοντας σε ερμηνείες στηριγμένες σε φαντάσματα του παρελθόντος και συνεχίζοντας, στο πλαίσιο του κοινωνικού αυτοματισμού και του προσωπικού βολέματος, να αυτομαστιγώνονται. Η συλλογική αφασία επικυρώνει κι εγκαθιδρύει την τελμάτωση.

Τα κείμενα του Κλεφτοπολέμου σχεδίαζα να τα εκδώσω πολύ νωρίτερα, οι προσωπικές μου υποχρεώσεις όμως δεν το επέτρεψαν παρά μόνο ύστερα από τρία χρόνια. Στο μεταξύ είχα ήδη απευθυνθεί, χωρίς να υποψιάζομαι την καθυστέρηση που θα ακολουθούσε και χωρίς να μπορώ να φανταστώ ότι θα έφευγε απροσδόκητα από τη ζωή, στον καθηγητή Κώστα Βεργόπουλο, προκειμένου να προλογίσει τον τόμο με τα παρόντα κείμενα. Η θετική ανταπόκριση του Κώστα Βεργόπουλου, ο οποίος τον Νοέμβριο του 2015 μου είχε ήδη αποστείλει τον πρόλογο του αιτήματός μου, υπήρξε για μένα άκρως συγκινητική. Τα δύο βιβλία του Βεργόπουλου που παρουσιάζονται εδώ υπήρξαν για μένα διαφωτιστικότατα ως προς την ερμηνεία των εξελίξεων, αποκαλυπτικά και συγκλονιστικά. Η ευγνωμοσύνη μου στον καθηγητή είναι δεδομένη και λυπάμαι που δεν μπορώ πια να του την εκφράσω. Ευγνώμων είμαι επίσης στη σύζυγο του καθηγητή, την κ. Αλεξάνδρα Βεργοπούλου, η οποία επιβεβαίωσε τη βούληση του Κώστα Βεργόπουλου και ανανέωσε την έγκρισή της προκειμένου το προλογικό κείμενο του συγγραφέα να κοσμήσει με τη γνώση και το ήθος εκείνου τον συγκεκριμένο τόμο.

Θερμές είναι οι ευχαριστίες μου, για μία ακόμη φορά, στον διευθυντή του Αντιφωνητή, συνάδελφο και φίλο Κώστα Καραΐσκο, για τη διαρκή του εμπιστοσύνη στα κείμενά μου και τη φιλοξενία τους επί σειρά ετών, ακόμη κι όταν αυτά εξέφραζαν θέσεις διαφορετικές από την κεντρική γραμμή της εφημερίδας. Ο Αντιφωνητής φιλοξένησε σε πρώτη δημοσίευση το σύνολο σχεδόν των κειμένων του τόμου, με εξαίρεση τα κείμενα «“Επανανοηματοδότηση” της “επαναδιαπραγμάτευσης”» και «Είδηση: μεταξύ τραγωδίας και παρωδίας», τα οποία πρωτοδημοσιεύτηκαν στο λογοτεχνικό περιοδικό (Δε)κατα (τεύχος 35 – Φθινόπωρο 2013 και τεύχος 44 – Χειμώνας 2015-2016, αντίστοιχα), καθώς και τη βιβλιοπαρουσίαση «Ο καταστροφικός “φονταμενταλισμός των αγορών”» για το έργο του οικονομολόγου Τζόζεφ Στίγκλιτζ Ο θρίαμβος της απληστίας. Η ελεύθερη αγορά και η κατάρρευση της παγκόσμιας οικονομίας, που πρωτοδημοσιεύτηκε στον ιστότοπο Αποικία Ορεινών Μανιταριών.

Για τα δύο πρώτα από τα κείμενα που δεν πρωτοφιλοξενήθηκαν στον Αντιφωνητή ευχαριστώ θερμά για την εμπιστοσύνη του τον ποιητή κ. Ντίνο Σιώτη, που διευθύνει τα (Δε)κατα· για την παρουσίαση του βιβλίου του Στίγκλιτζ ευχαριστώ τον ιδρυτή και διευθυντή της Αποικίας, Πατρινό συνάδελφο εκπαιδευτικό και φίλο Παναγιώτη Μπούρδαλα. Ευχαριστώ, τέλος, τον ποιητή κ. Γιώργο Βέη, στον οποίο χρωστώ την αποκατάσταση της επικοινωνίας μου με την κ. Αλεξάνδρα Βεργοπούλου. 

Το προσωπικό αυτό χρονικό της κρίσης διατηρεί το πάθος του συγγραφέα του, το οποίο εντείνεται όσο η εικόνα καθίσταται όλο κι ευκρινέστερη. Ο αναγνώστης ας επιστρατεύσει, σε αντιστάθμισμα, τη νηφαλιότητά του.

Ακολουθεί ο πρόλογος του οικονομολόγου και συγγραφέα, Κώστα Βεργόπουλου (1942-2017), για το βιβλίο «Κλεφτοπόλεμος – Τα κείμενα της κρίσης»:

«Πεισιθάνατη η εποχή μας»

Η εποχή μας συγκεντρώνει μέχρι παροξυσμού όλα τα χαρακτηριστικά του παραλόγου και γι’ αυτό στερείται κάθε προοπτικής, δεν είναι διατηρήσιμη, δεν είναι βιώσιμη. Βρίσκεται εκτεθειμένη σε όλους τους κινδύνους που εγκυμονούν οι αντιφάσεις της, στο απόλυτο έλλειμμα κάθε ορατότητος σε βάθος χρόνου. Ενόσω η πραγματικότητα δεν ανταποκρινόταν στις προσδοκίες του νεοφιλελευθερισμού, που εγκαταστάθηκε ως κυβερνώσα φιλοσοφία από τις αρχές της δεκαετίας του 1980, χρησιμοποιήθηκε η ορολογία της «εικονικής» πραγματικότητος, προκειμένου να καλύπτεται η αδυναμία αντιστοίχησης των πραγμάτων με τις ιδέες. Αφού η πραγματικότητα δεν ανταποκρίνεται άμεσα στη νεοφιλελεύθερη κατανόηση του κόσμου, εφευρέθηκε μια δεύτερη «πραγματικότητα», αυτό που επιπόλαια ονομάστηκε «εικονική» πραγματικότητα, δηλαδή αυτή προς την οποία η πραγματική προορίζεται δήθεν να συμμορφωθεί σε βάθος χρόνου. 

Ο νεοφιλελευθερισμός είναι η μοναδική αντίληψη στην ιστορία που δεν αποδέχεται να κρίνεται από τα αποτελέσματά του, επικαλούμενος ότι απαιτείται βάθος χρόνου για να κριθεί. Ωστόσο, μετά τη μεγάλη κρίση και κατάρρευση των πληροφορικών αξιών του 1999-2000, τα αποτελέσματα δεν τείνουν διόλου να συμμορφώνονται με τις επαγγελίες της εικονικής πραγματικότητος, αλλά αντίθετα αποκλίνουν από αυτήν, τη διαψεύδουν όλο και περισσότερο. Χρειάστηκε η στρατιωτική επιλογή του προέδρου Μπους για να κρατηθεί η οικονομία μετά τη χρηματιστηριακή κρίση του τέλους του 20ού αιώνα. Ωστόσο, και αυτό το κράτημα αποδείχθηκε προσωρινό, δεν μπόρεσε να ξεπεράσει την 7ετία, με την ακόμη μεγαλύτερη κρίση που καταγράφεται από το 2007-2008 και συνεχίζεται αξεπέραστη μέχρι σήμερα. Η διαβεβαιούμενη «εικονική» πραγματικότητα που βρισκόταν στο στόμα όλων κατά τα τέλη του προηγούμενου αιώνα έχει σήμερα εξαφανιστεί ακόμη και από τα πιο προπαγανδιστικά ιδεολογικά ραντάρ της εποχής μας. 

Στη θέση της προβάλλεται πλέον το υποθετικό και ιστορικά ατεκμηρίωτο δόγμα ότι «η ευημερία των πολλών προϋποθέτει την ευημερία των ολίγων». Φυσικά, και αυτό περιορίζεται σε απλές διαβεβαιώσεις σχετικά με το απώτερο μέλλον, χωρίς να αποδέχεται καμιά αξιολόγηση με βάση τα αποτελέσματά του στο παρόν. Όμως, με αυτό το δόγμα αντιστρέφεται ολόκληρη η προηγούμενη θεωρητική και πρακτική εμπειρία της ανθρωπότητος. Δεν υπάρχει Σχολή της Οικονομικής Θεωρίας που προτάσσει την ευημερία ορισμένων ατόμων, των επιχειρηματιών, ως προϋπόθεση εκείνης των υπόλοιπων πολιτών. Ακόμη και ο Άνταμ Σμιθ, ιδρυτής της Πολιτικής Οικονομίας, όπως βέβαια και οι Δαβίδ Ρικάρντο και Τζον Στιούαρτ Μιλ, είχε ξεκαθαρίσει ότι η ευημερία των επιχειρηματιών δεν προηγείται της κοινωνικής ευημερίας, αλλά αμφότερες συμβαδίζουν και μάλιστα, κατά κανόνα, η ζήτηση προηγείται της προσφοράς, αφού η προσφορά αναπτύσσεται μόνον υπό την προϋπόθεση ότι προϋπάρχει η ζήτηση. 

Στην οικονομική ιστορία, οι επιχειρήσεις ιδρύονται με στόχο την κατάκτηση αγορών που ήδη προϋπάρχουν, δεν συνηθίζουν να ιδρύονται με στόχο την κατάκτηση των αγορών που δεν προϋπάρχουν. Επιχειρηματίες που ξεκινούν την επιχείρησή τους βασιζόμενοι στη ζήτηση που θα δημιουργήσουν εκ των υστέρων οι ίδιοι δεν υπάρχουν παρά μόνον στη φαντασία. Εξάλλου, από τη ζήτηση που κάθε επιχείρηση δημιουργεί μέσω της διανομής μισθών και εισοδημάτων στους εργαζομένους της, δεν επωφελείται ποτέ κατ’ αποκλειστικότητα η ίδια, αλλά κυρίως οι άλλες επιχειρήσεις. Δεν είναι δυνατόν μια επιχείρηση να βασίζεται στην ιδέα ότι οι εργαζόμενοί της θα δαπανούν τους μισθούς τους αγοράζοντας προϊόντα της επιχείρησης στην οποία εργάζονται. 

Υπάρχει κάτι το τελείως παράλογο και αντιιστορικό στις επαγγελίες της νεοφιλελεύθερης εποχής μας. Το μέγα πρόβλημα της εποχής μας είναι η επιθετική συσσώρευση εισοδήματος και πλούτου που δεν προέρχεται από την αύξηση της παραγωγής, αλλά από την αρπαγή και τη μεταφορά του πλούτου εις βάρος της μεγάλης πλειοψηφίας των πολιτών και προς όφελος της μικρής μερίδας των κύκλων του μεγάλου χρήματος. Το πρόβλημα γίνεται ακόμη πιο αντιληπτό όταν συνειδητοποιηθεί ότι η αρπαγή και οι συστηματικές μεταβιβάσεις πλούτου λαμβάνουν χώρα σε συρρικνούμενο μακροοικονομικό πλαίσιο. 

Όπως σημειώνει ο νομπελίστας Τζόζεφ Στίγκλιτς, η παγκόσμια οικονομία άγεται σήμερα με επιτάχυνση σε συνθήκες κατάρρευσης, και άμεση αιτία για αυτό είναι η ραγδαία πτώση κι εξάντληση της παγκόσμιας ζήτησης, η οποία αποθαρρύνει κάθε νέα επένδυση και κάθε αύξηση της παραγωγής σε παγκόσμια κλίμακα. Όμως, ο ίδιος διευκρινίζει επίσης ότι η κάμψη της παγκόσμιας ζήτησης δεν αποτελεί πρωτογενές φαινόμενο, αλλά προκύπτει από την όξυνση της ανισοκατανομής των εισοδημάτων. Όσο οι ανισότητες οξύνονται, όσο διογκώνεται ο συσσωρευόμενος πλούτος στην κορυφή της παγκόσμιας ιεραρχίας, τόσο περισσότερο κάμπτεται η ροπή προς κατανάλωση στις οικονομίες και επαυξάνεται αντίστοιχα η ροπή προς αποταμίευση. Με την επιδείνωση της ανισοκατανομής, η συνολική ζήτηση δεν αυξάνεται, αλλά μειώνεται. Από την εποχή του Κέινς είναι γνωστό ότι τα υψηλά εισοδήματα καταναλώνουν αναλογικά μικρότερο μέρος τους απ’ ό,τι τα μεσαία και χαμηλά. 

Όμως, η σύγχρονη πόλωση στην κατανομή των εισοδημάτων και του πλούτου δεν αποτελεί πρωτογενές φαινόμενο, αλλά προκύπτει ως αποτέλεσμα από τις νεοφιλελεύθερες επιθέσεις του μεγάλου χρήματος εις βάρος του κράτους γενικά και των κοινωνικών δαπανών ειδικότερα. Στην εποχή μας, βάλλονται και υπονομεύονται όλες οι προϋποθέσεις που εστήριξαν τη μεταπολεμική κοινωνική και οικονομική ευημερία. Με απροκάλυπτο άγριο ιδεολογικό πρόσωπο, η επέλαση του μεγάλου χρήματος καταλύει την κοινωνική συνοχή, αποδομεί τις κοινωνίες, όχι μόνον στο οικονομικό πεδίο, αλλά επίσης στο πολιτιστικό, επικαλούμενη το εκτός κάθε ελέγχου μοτίβο σύμφωνα με το οποίο η ευημερία των ολίγων συνιστά απαράκαμπτη προϋπόθεση για την ευημερία των πολλών. 

Το αξίωμα αυτό βρίσκεται στους αντίποδες κάθε οικονομικής θεωρίας, ακόμη και της φιλελεύθερης –όπως αυτή διατυπώθηκε από τους ιδρυτές της– αλλά και σε αντίφαση με κάθε ιστορική εμπειρία από το παρελθόν. Ουδείς επιχειρηματίας, όσο παράτολμος και αν είναι, δεν αναλαμβάνει επενδυτικό κίνδυνο σε συρρικνούμενο οικονομικό πλαίσιο. Και εάν κάποιος από αυτούς είναι πρωτοπόρος, σύμφωνα με τον Τζόζεφ Σουμπέτερ, βασίζεται σε καινοτομίες, που του εξασφαλίζουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα έναντι των ανταγωνιστών του, οι καινοτομίες εκτοπίζουν τους ανταγωνιστές, αλλά πάντως σε καμιά περίπτωση δεν αυξάνουν τη συνολική ζήτηση και ευημερία της κοινωνίας. 

Η εποχή μας δεν αποτελεί την αρχή μετάβασης σε κάποιο νέο πλαίσιο, αφού κάθε πλαίσιο διαβάλλεται, εκ των άνω αποσταθεροποιείται και εκρήγνυται στα εξ ων συνετέθη. Σε τελευταία ανάλυση, η εποχή μας δεν αποτελεί παρά τον αντίποδα, τον αντίλογο σε ό,τι προϋπήρξε, χωρίς αυτό να οδηγεί σε κάποιο νέο πλαίσιο, σε κάποια νέα σταθερότητα. Όσοι σήμερα υστερικά εγκωμιάζουν το εγχείρημά της δεν προωθούν έτσι τη μετάβαση σε κάποια νέα εποχή, αλλά απλώς εκδικούνται με χρονική υστέρηση την προηγούμενη. Δεν συμβάλλουν στην αναγκαία νέα εκκίνηση της κοινωνίας προς κάποια νέα σταθερότητα, αλλά οπωσδήποτε συμβάλλουν στην ιστορική αναστροφή του σήμερα έναντι του χθες. 

Σκοτεινή η εποχή μας, χωρίς προοπτική για το αύριο, και αυτό καταγράφεται σε όλα τα πεδία, όχι μόνον στο οικονομικό, αλλά και ακόμη περισσότερο στο πολιτιστικό. Όποιος σήμερα αναδεικνύει τον αδιέξοδο και πεισιθάνατο χαρακτήρα της, σε όλα τα πεδία, συμβάλλει στη συνειδητοποίηση της παρούσας ιστορικής στιγμής και συνεπώς στην υπέρβασή της.

Τα κείμενα του Γιάννη Στρούμπα, φωτίζοντας πολύπλευρα το σημερινό κοινωνικό αδιέξοδο, συμβάλλουν στο να κατανοηθεί και συνεπώς στο να ξεπεραστεί. Συνθέτουν ένα μωσαϊκό πάνω στην κρίση, με ψηφίδες του τις επιμέρους όψεις που συναπαρτίζουν τη σημερινή καταθλιπτική πραγματικότητα: κατεδάφιση των εργασιακών δικαιωμάτων, ενοχοποίηση των μικρομεσαίων κοινωνικών στρωμάτων, διάλυση κάθε συνοχής του κοινωνικού, οικονομικού και πολιτιστικού ιστού της χώρας. Αυτοκτονίες στη σειρά, μαζική μετανάστευση και ξερριζωμός των νέων. Λεηλασία και παράδοση της χώρας στην απληστία των διεθνών τοκογλύφων. 

Στις διαβεβαιώσεις των κυβερνώντων ότι δήθεν αυτή η εφαρμοζόμενη συνταγή αποτελεί «μονόδρομο», τα κείμενα αυτού του βιβλίου δείχνουν με πειστικό τρόπο το ακριβώς αντίθετο: ότι με αυτή τη συνταγή ουδέν πρόβλημα προωθείται ούτε τίθεται σε καλύτερους όρους, αλλά αντίθετα όλα περιπλέκονται και επιδεινώνονται ακόμη περισσότερο. Και, φυσικά, δεν πρόκειται καθόλου για τη μετατροπή της χώρας μας σε «αποικία χρέους», αφού παρόμοια αυτοκαταστροφική συνταγή με εξίσου θλιβερά αποτελέσματα εφαρμόζεται σήμερα όχι τόσο ειδικά στις περιφερειακές περιοχές του πλανήτη, αλλά στο μητροπολιτικό κέντρο του, την Ευρώπη, και ακόμη πιο ειδικά την Ευρωπαϊκή Ένωση. 

Εάν η Ε.Ε. είναι σήμερα η πιο υπερχρεωμένη περιοχή του πλανήτη, αυτό δεν οφείλεται σε καμιά άλλη αιτία, παρά αποκλειστικά και μόνον στις πολιτικές που επιβάλλονται στις ευρωπαϊκές χώρες με υποθετικό στόχο την εξισορρόπησή τους και τη μείωση του χρέους τους, ενώ στην πραγματικότητα οι πολιτικές αυτές, με επίκεντρο τη λιτότητα, αποφέρουν ως μοναδικό αποτέλεσμα σε όλες τις χώρες μέλη την εκτίναξη τόσο της μαζικής ανεργίας, όσο και του χρέους. Υπάρχει κάτι σάπιο στο ευρωπαϊκό βασίλειο, ενώ αυτό δεν ήταν αναγκαίο, και σήμερα ακόμη μπορεί να αντιμετωπιστεί και να εξουδετερωθεί. Ο συγγραφεύς του παρόντος τόμου δείχνει ότι ο «μονόδρομος» δεν ελαφρύνει την πίεση των προβλημάτων, αλλά αντίθετα την αυξάνει ακόμη περισσότερο.

Κώστας Βεργόπουλος, Νοέμβριος 2015.

Ο επίλογος που έγραψε ο ποιητής και δοκιμιογράφος στο βιβλίο του «Άσυλο Ανιάτων»:

Στον παρόντα τόμο συγκεντρώνονται κείμενα στοχασμού πάνω σε φαινόμενα της νεοελληνικής πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής ζωής. Πρόκειται για επιλογή κειμένων που αποτελούν στη συντριπτική τους πλειοψηφία καρπό της συνεργασίας μου με τη δεκαπενθήμερη εφημερίδα της Κομοτηνής «Αντιφωνητής» ήδη από το 2003. Ο τίτλος του τόμου είναι τμήμα από τον τίτλο του άρθρου μου «Πανεπιστημιακό άσυλο “ανιάτων” δημοκρατιών», το οποίο προσδιορίζεται στο ζήτημα του πανεπιστημιακού ασύλου. Μέσω της μερικότητάς του, ωστόσο, ο τίτλος τελικά γενικεύει, καθώς χαρακτηρίζει το σύνολο των προβληματικών ζητημάτων που συζητούνται εδώ. Τα προβλήματα επωάζονται, καλλιεργούνται, γιγαντώνονται και χρονίζουν μέσα στο πλαίσιο λειτουργίας της σύγχρονης νεοελληνικής πολιτείας, η οποία, με τις ανεπάρκειές της μα και με την έλλειψη ουσιαστικής θέλησης να τα επιλύσει, λειτουργεί «ιδρυματικά» σαν άσυλο που περιθάλπει τα νοσήματα, τα συντηρεί και τα ενδυναμώνει αντί να τα θεραπεύει.

Τα κείμενα του τόμου αφορμώνται από επικαιρικά γεγονότα, των οποίων όμως η διασύνδεση με χρόνιες κοινωνικοπολιτικές παθογένειες καθιστούν διαχρονικούς τους απορρέοντες από αυτά στοχασμούς. Η διαχρονικότητα τούτη ερμηνεύει, νομίζω, το εγχείρημα της συγκέντρωσης των κειμένων σε ένα σώμα, καθώς και την αξίωση να μην αποκαλούνται απλώς άρθρα αλλά δοκίμια. Είναι χαρακτηριστικό πως όσο πίσω κι αν ανατρέξει κανείς χρονικά, προσκρούει στα ίδια δισεπίλυτα προβλήματα, στις ίδιες ιδεολογικές διχοστασίες, που επανεμφανίζονται με σθένος παρά το πέρασμα του χρόνου και την εναλλαγή προσώπων σε καίριες θέσεις. Ακόμη και στις περιπτώσεις που επιχειρείται η επίλυση προβλημάτων μέσω νομοθετικών πρωτοβουλιών, η συνήθης για τα νεοελληνικά ήθη πρακτική τους ακύρωση με τη μη εφαρμογή των νομοθετημάτων διαιωνίζει το ακανθώδες καθεστώς.

Στις περισσότερες περιπτώσεις τα παρόντα κείμενα τοποθετούνται πάνω στα ζητήματα που εισάγονται προς συζήτηση. Σε άλλες περιπτώσεις, όπως στο πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα της ελληνικής οικονομικής κρίσης, έχοντας επίγνωση της πολυπλοκότητας των θεμάτων, που οδηγεί σε αντιτιθέμενες μεταξύ τους απόψεις ακόμα και τους ειδικούς, επιχειρούν συσχετισμούς, σε μιαν απόπειρα κατανόησης, και καταθέτουν προβληματισμούς. Χωρίς να παραγνωρίζεται το γεγονός πως τα προβλήματα είναι δυνατόν να προσεγγιστούν με ποικίλους τρόπους και χωρίς να επιδιώκεται το «κήρυγμα», συχνά δίνεται βαρύτητα στο ήθος, εφόσον θεωρείται πως για το όποιο τέλμα δεν ευθύνεται τόσο η επιλογή της μιας ή της άλλης συγκεκριμένης πρακτικής που θα επιτρέψει την αποκόλληση από τις λιμνάζουσες υποθέσεις, όσο ευθύνονται η συμφεροντολογία, ο καιροσκοπισμός, η απουσία ηθικού έρματος. Οι κατατιθέμενοι στοχασμοί θα ήθελαν να ελπίζουν ότι, μέσα από την επίμονη απόπειρά τους προς τη συνειδητοποίηση εκ μέρους κάθε παράγοντα των παθογόνων κοινωνικών συστατικών, θα ήταν δυνατόν για τους ίδιους να αποσυρθούν ως παλαιωμένοι και ξεπερασμένοι, όμως εντέλει δικαιωμένοι όχι για τις τυχόν εύστοχες διαγνώσεις τους, μα για την όποια ελάχιστη συμβολή τους στην επιθυμητή εξυγίανση.

Τα δοκίμια που συγκεντρώνονται στον τόμο παραθέτονται όπως πρωτοδημοσιεύτηκαν σε ό,τι αφορά τις θέσεις τους. Όμως το χρονικό τους άπλωμα σε μία σχεδόν δεκαετία σήμανε υφολογικές διαφοροποιήσεις, οι οποίες απαλύνθηκαν μέσα από την υφολογική ενοποίηση που επιχειρήθηκε. Παράλληλα, τα επικαιρικά γεγονότα που στάθηκαν αφορμή για τα δοκίμια του τόμου, και τα οποία δεν χρειάζονταν υπόμνηση όσο ήταν πρόσφατα, παρουσιάστηκαν αναλυτικά, ώστε να ακυρωθεί η λήθη που επέρχεται με το πέρασμα του χρόνου. Το ίδιο ισχύει για πρόσωπα που πρωταγωνίστησαν στις εξελίξεις, τα οποία προσδιορίστηκαν επαρκέστερα με την αναφορά των ιδιοτήτων τους.

Οφείλω θερμότατες ευχαριστίες στον ποιητή και καθηγητή μου στο τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης (το ακαδημαϊκό έτος 1991-1992) κ. Νάσο Βαγενά, ο οποίος αποδέχτηκε ανεπιφύλακτα την πρότασή μου να προλογίσει το παρόν πόνημα. Θερμότατα τον ευχαριστώ και για μεμονωμένες αυθόρμητες τηλεφωνικές παρεμβάσεις, μέσω των οποίων μου προσέφερε απλόχερα την πολύτιμη γνώμη κι εμπειρία του.

Ο τόμος αυτός δεν θα υπήρχε χωρίς τη «μοιραία» μου συνάντηση στην ίδια σχολική μονάδα με τον συνάδελφο μαθηματικό και διευθυντή του «Αντιφωνητή» Κώστα Καραΐσκο. Παρά τις επιμέρους διαφωνίες μου με τον Κώστα σε ορισμένα θέματα, ο «Αντιφωνητής» μού άνοιξε διάπλατα τις σελίδες του ακόμη και για να φιλοξενήσει απόψεις που απείχαν ολότελα από την κεντρική γραμμή του. Παράλληλα μου επέτρεψε να διατηρώ μαζί του μία σχέση που δεν επιζητούσε την τακτική συνεργασία, παρά συμβιβαζόταν με την παράδοση συνεργασίας μόνο εφόσον θα ένιωθα ο ίδιος πως προέκυπτε πραγματικά ζήτημα άξιο σχολιασμού, πάντοτε βεβαίως κατά την προσωπική μου κρίση. Αν συνυπολογιστεί και το γεγονός πως σταδιακά τέθηκε στη διάθεσή μου μία ολόκληρη σελίδα της εφημερίδας, χώρος που μου επέτρεπε να παρουσιάζω τις θέσεις μου με τη δέουσα πληρότητα, με τις απαραίτητες παραπομπές στην ειδησεογραφία, και με την όσο το δυνατόν σφαιρικότερη εξέταση των ζητημάτων από ποικίλες οπτικές, διαμορφώθηκαν για μένα συνθήκες συνεργασίας τις οποίες, χωρίς υπερβολή, θα τις χαρακτήριζα αξιοζήλευτες για τον καθένα. Κώστα, χίλια ευχαριστώ.

Από τα κείμενα του τόμου δύο μόνο είναι εκείνα που πρωτοδημοσιεύτηκαν σε στέγη διαφορετική από τον «Αντιφωνητή». Το πρώτο είναι το «Αρχαία ελληνικά, η θαυματουργή γλωσσική… φραπελιά!», ενώ το δεύτερο το «Η υπεραλίευση των τόνων στο ελληνικό γλωσσικό αρχιπέλαγος». Καί τα δύο φιλοξενήθηκαν στο μπλογκ «Ανορθογραφίες» (http://anorthografies.blogspot.com/) του διαδικτυακού συνομιλητή και συναδέλφου φιλολόγου Μιχάλη Καλαμαρά και των συνεργατών του. Μία επίσκεψη στις αξιόλογες και μαχητικές «Ανορθογραφίες» προσφέρει τη δυνατότητα στον αναγνώστη να παρακολουθήσει και τις συζητήσεις που ακολούθησαν με την αφορμή των συγκεκριμένων κειμένων, καθώς να παρουσιάσει κι ο ίδιος, εφόσον το επιθυμεί, την άποψή του. Ευχαριστώ τον Μιχάλη για την εμπιστοσύνη του. 
Πέρα από τις πρώτες τους δημοσιεύσεις, τα πιο πρόσφατα από τα παρόντα κείμενα αξιώθηκαν και τη συστηματική αναδημοσίευσή τους από τον Μάιο του 2009 στο συλλογικό μπλογκ με το όνομα «Αποικία ορεινών μανιταριών» (http://icthis.net/ και –η παλιά διεύθυνση– http://tomtb.com/), το οποίο ίδρυσε και διευθύνει ο Πατρινός συνάδελφος φυσικός Παναγιώτης Μπούρδαλας. Για την τιμητική πρόταση της συμμετοχής μου στην «Αποικία», για το πρόσθετο βήμα ανάδειξης των απόψεών μου και για την εκτίμηση που φανερώνει ο εναγκαλισμός των κειμένων μου, χρωστώ στον Παναγιώτη θερμότατες ευχαριστίες.

Η χρονοβόρα τούτη ενασχόλησή μου είχε την ευτυχία να υποστηριχτεί από την οικογένειά μου, δηλαδή τη σύζυγο και τα παιδιά μου, οι οποίοι υπέμειναν και συνεχίζουν να υπομένουν αγόγγυστα τον χρόνο που τους στερώ για χάρη της συγγραφής. Ο τόμος είναι αφιερωμένος στους γονείς μου· στη μητέρα μου, που «φοίτησε» στο σχολείο, σε όλες του τις βαθμίδες, για μία της ακόμη φορά στο πλευρό μου· και στον πατέρα μου, που καλλιέργησε τα κοινωνικοπολιτικά μου ενδιαφέροντα με την αδιάλειπτη παρουσία στο πατρικό μου εφημερίδων και λοιπών εντύπων τόσο πανελλήνιας εμβέλειας, όσο και τοπικών της Κομοτηνής.
Ας επιστρέψει ο λόγος στα ίδια τα κείμενα.

Ο πρόλογος του ποιητή, μεταφραστή, δοκιμιογράφου και κριτικού, Νάσου Βαγενά, για το «Άσυλο Ανιάτων»:

Ένα από τα δυσκολότερα είδη γραφής είναι ο καίριος σχολιασμός της τρέχουσας επικαιρότητας. Οι εφημερίδες και τα διάφορα έντυπα ταχείας κυκλοφορίας στη χώρα μας κατακαλύπτονται από κείμενα επικαιρικού σχολιασμού, λίγα όμως από αυτά ξεπερνούν το επίπεδο της επιφανειακής πραγμάτευσης του θέματός τους. Τα κείμενα σοβαρής κριτικής της επικαιρότητας δεν είναι πολλά, γιατί η σε βάθος ανάλυση και ερμηνεία των τρεχόντων γεγονότων προϋποθέτει όχι μόνο σε βάθος γνώση της πραγματικότητας αλλά και κριτική οξυδέρκεια, αρετές για τις οποίες δεν διακρίνεται ιδιαίτερα ο δημοσιογραφικός μας λόγος. Γι’ αυτό και δεν μπορεί παρά να εκπλήσσει το γεγονός ότι σε ένα ελάχιστα γνωστό και περιορισμένης κυκλοφορίας έντυπο της ελληνικής επαρχίας ανακαλύπτει κανείς άρθρα ανάλογα με εκείνα που διαβάζει στις πιο σοβαρές ευρωπαϊκές εφημερίδες.

Το έντυπο είναι ο «Αντιφωνητής», η ιδιότυπη και μαχητική δεκαπενθήμερη εφημερίδα της Κομοτηνής, που, παρά τη συχνή της υπέρβαση των εσκαμμένων, πραγματεύεται θέματα και ζητήματα της θρακικής, κυρίως, περιοχής, τα οποία οι εφημερίδες του κέντρου αγνοούν ή αποφεύγουν συνήθως να τα σχολιάσουν· τα άρθρα είναι γραμμένα από έναν νεαρό φιλόλογο του 3ου Γενικού Λυκείου της πόλης, που, παρά την εκτός κέντρου και ακριτική διαβίωσή του, διακρίνεται από πένα κάθε άλλο παρά επαρχιακή.  Θα ήταν κρίμα αν τα άρθρα που συνθέτουν το ανά χείρας βιβλίο παρέμεναν ασύλλεκτα στην απόκεντρη εφημερίδα στην οποία δημοσιεύτηκαν· διότι τα κείμενα αυτά μας δίνουν μιαν εικόνα της σημερινής ελληνικής πραγματικότητας εναργέστερη από εκείνη πολλών ονομαστών εκπροσώπων της ελληνικής δημοσιογραφίας. 

Ο συγγραφέας τους διαθέτει όλα τα προσόντα που είναι απαραίτητα για έναν ουσιώδη σχολιασμό της τρέχουσας επικαιρότητας, δηλαδή για τον εντοπισμό εκείνων των στοιχείων της που τη συνδέουν με τη βαθύτερη επικαιρότητα, που είναι η εσώτερη πλευρά των πραγμάτων: γερή γνώση των καταστάσεων που εξετάζει· κριτική ματιά καθαρή και απροκατάληπτη· ικανότητα ανίχνευσης των αφανών αλλά σημαντικών πτυχών ενός γεγονότος ή ενός φαινομένου· συγγραφική δεξιότητα ασυνήθη για δημοσιογραφικά κείμενα (η οποία θα πρέπει να απορρέει από τη γλωσσική ευαισθησία του συγγραφέα τους, που τυχαίνει να είναι και ικανός ποιητής).

Είναι η διαυγής και ανεπιτήδευτη γραφή του εκείνο που δείχνει ότι ο Γιάννης Στρούμπας βλέπει με καθαρό μάτι τα θέματά του: με ύφος απλό, χωρίς ρητορικούς ακκισμούς, οδηγείται αμέσως στο κέντρο τους, διαχωρίζοντας εξαρχής το σημαντικό από το επουσιώδες. Και είναι η αίσθηση της εντιμότητας και του απροκατάληπτου, που γεννά η ανάπτυξη των επιχειρημάτων του, εκείνο που σε κάνει να δέχεσαι ως ενδιαφέρουσες ορισμένες απόψεις του με τις οποίες τυχαίνει να διαφωνείς: ο Στρούμπας μελετά όλα τα στοιχεία ενός θέματός του, χωρίς να αποφεύγει να υποβάλλει την άποψή του στη βάσανο διαφορετικών ή και αντίθετων απόψεων· και η θλίψη που αισθάνεσαι ότι διαποτίζει τις διαπιστώσεις του για τα κακώς κείμενα είναι υπόρρητη και σεμνή, δεν είναι ηθικολογική. 

Είναι να απορεί κανείς πώς σε μια μικρή πόλη της ελληνικής επαρχίας ένας νέος καθηγητής πραγματεύεται με τόση ευστοχία θέματα τόσο ποικίλων γνωστικών αντικειμένων όσο αυτά που συνθέτουν στον ακαδημαϊκό χώρο σήμερα το πεδίο των πολιτισμικών σπουδών. Ο υγιής πραγματισμός του Στρούμπα και το συγγραφικό του ήθος καθιστούν το βιβλίο του ένα δείγμα σοβαρής πολιτισμικής κριτικής.

Νάσος Βαγενάς 

Ο Γιάννης Στρούμπας γεννήθηκε το 1973. Κατάγεται από την Κομοτηνή, όπου και διαμένει μόνιμα. Είναι φιλόλογος και διδάσκει στη μέση εκπαίδευση. Στην τρέχουσα θητεία του υπηρετεί ως Διευθυντής στο Γυμνάσιο Νέας Καλλίστης Ροδόπης. Η διπλωματική του εργασία πραγματεύεται το υπερλογικό στοιχείο στο λογοτεχνικό έργο του Αργύρη Χιόνη. Τακτικός συνεργάτης του λογοτεχνικού περιοδικού Τα Ποιητικά. Συνεργασίες του έχουν φιλοξενηθεί στα έντυπα ή ηλεκτρονικά λογοτεχνικά περιοδικά Απόπλους, (δε)κατα, Διαπολιτισμός, Διάστιχο, Δίοδος 66100, Διόραμα, Θέματα Λογοτεχνίας, Θευθ, Κ, Κουκούτσι, Μανδραγόρας, Νέα Ευθύνη, Πλανόδιον, Πόρφυρας, Φτερά Χήνας, Bibliothèque, Poeticanet, Poetix και αλλού. Μέλος της Εταιρίας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης (από το 2013) και του Κύκλου Ποιητών (από το 2018). Έχει εκδώσει τρεις ποιητικές συλλογές και δύο τόμους δοκιμίων, ενώ συμμετείχε και σε συλλογικά έργα.

ΠΟΙΗΣΗ

Τ’ αναγκαία προς το τ-ζην (ποιητικές γ-ραφές), εκδ. Γαβριηλίδης, Αθήνα 2006. Λεπρές ισορροπίες, εκδ. Γαβριηλίδης, Αθήνα 2010.

Γραφείον ενικού τουρισμού, εκδ. Καλλιγράφος, Αθήνα 2016.

ΔΟΚΙΜΙΟ

Άσυλο ανιάτων, πρόλογος Νάσος Βαγενάς, εκδ. Καλλιγράφος, Αθήνα 2013. Κλεφτοπόλεμος – τα κείμενα της κρίσης, πρόλογος Κώστας Βεργόπουλος, εκδ. Καλλιγράφος, Αθήνα 2018.

ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΕ ΣΥΛΛΟΓΙΚΑ ΕΡΓΑ

Ανθολογία διαγωνισμού ποίησης ΚΕ΄ Συμποσίου, επιμ. Δημήτρης Κατσαγάνης, Κώστας Κρεμμύδας, Ξένη Σκαρτσή, εκδ. Περί τεχνών, Πάτρα 2006.

Ανθολογία ανέκδοτης ποίησης – Σύγχρονοι Θράκες ποιητές, επιμ. Ελένη Δημητριάδου-Εφραιμίδου, εκδ. Σπανίδης, Ξάνθη 2007.

Τα ποιήματα του 2010, επιμ. Μαρία Κυρτζάκη, Παυλίνα Παμπούδη, εκδ. Κοινωνία των Δεκάτων, Αθήνα 2011.

Ημερολόγιο Παιδιά του κόσμου, επιμ. Θανάσης Θ. Νιάρχος, εκδ. Γκοβόστη, Αθήνα 2013.

Crisis. Greek poets on the Crisis, επιμ. Ντίνος Σιώτης, εκδ. Smokestack Books, Μίντλεσμπρο 2014.

Ανθολογία ποιητικών διαλόγων, εκδ. Γκοβόστη, Αθήνα 2015.

Cross-Section. An Anthology of Contemporary Greek Poetry, επιμ. Τζακ Χίρσμαν, Ντίνος Σιώτης, εκδ. Erato Press, Σαν Φρανσίσκο 2015.

Ποιητικός και πεζός λόγος των μελών της Εταιρίας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης (1980-2015), επιμ. Μαρία Αρχιμανδρίτου – Παναγιώτης Γούτας, εκδ. Ρώμη, Θεσσαλονίκη 2016.

Για τον Αντώνη Φωστιέρη. Κριτικά κείμενα, ανθολόγηση-εισαγωγή-επιμέλεια Θεοδόσης Πυλαρινός, εκδ. Αιγαίον, Λευκωσία 2017.

Τα ποιήματα του 2016, επιμ. Γιώργος Χ. Θεοχάρης – Κωνσταντίνος Β. Μπούρας, εκδ. Κοινωνία των Δεκάτων, Αθήνα 2017.

Όσα γράφονται τώρα…, ηλεκτρονικό βιβλίο εκτός εμπορίου, επιμ. Θανάσης Πάνου, εκδ. ΣυνΠοιείν 2017.

4ο Διεθνές Φεστιβάλ Ποίησης Αθηνών. 73 ποιητές, 18 χώρες / 4th Athens World Poetry Festival. 73 Poets, 18 Countries, επιμ. Κωνσταντίνος Μπούρας, Κύκλος Ποιητών, Αθήνα 2018. 

Για περισσότερα βιβλία των "Εκδόσεων Καλλιγράφος" εδώ και εδώ. Επικοινωνία με τον κ. Γιάννη Στρούμπα: ystroumbas@sch.gr.