Τα ερμάρια του χρόνου

Λογοτεχνία και αρχειακό υλικό είναι ο πολύ ασυνήθιστος συνδυασμός με τον οποίο η Αγγελική Γαρίδη περιγράφει την πολυτάραχη ιστορία της ελληνικής και ρουμανικής οικογένειάς της, με επίκεντρο τον πατέρα, Μίλτο Γαρίδη, καλλιτέχνη και καθηγητή Πανεπιστημίου, που έζησε 8 χρόνια φυλακισμένος εξαιτίας των πολιτικών του πεποιθήσεων. Πόλεμος, εξορία, φυλακές, μετανάστευση, πόνος και νοσταλγία. Και πάνω απ’ όλα ένα μεγάλο ερωτηματικό για το αν άξιζε η θυσία.

Το βιβλίο κυκλοφόρησε πρώτα στα γαλλικά (2016) και μεταφράστηκε από την ίδια τη συγγραφέα για την παρούσα ελληνική εκδοχή των "Εκδόσεων Αρχείο" (2018), περισσότερα βιβλία των οποίων μπορείτε να δείτε εδώ.

Η συγγραφέας, με την παρούσα έκδοση, προσπαθεί να δώσει πνοή στις προσωπικές αναμνήσεις της, αλλά και στη συλλογική μας μνήμη. Το καταφέρνει μέσα από ντοκουμέντα και μαρτυρίες ανθρώπων που υπέστησαν πολλά για τις ιδέες τους. Ένας από αυτούς ήταν και ο πατέρας της. Όλες οι φωτογραφίες και τα έγγραφα, ένα εξαιρετικά πλούσιο υλικό, είναι από το αρχείο της οικογένειας Γαρίδη. Το βιβλίο κλείνει με τον επίλογο του κ. Μανώλη Γλέζου, τον οποίο και παραθέτουμε στο τέλος, μετά τα σχετικά βιογραφικά σημειώματα. 

Η Αγγελική Γαρίδη γεννήθηκε στο Παρίσι, όπου ακολούθησε σπουδές Γαλλικής Φιλολογίας, Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης. Η διδακτορική της διατριβή εκδόθηκε , στον εκδ. οίκο AlbinMichel (1996) με τον τίτλο LesΑngesdudésir. Figures de l’Ange au XXe siècle (Οι Άγγελοι του πόθου. Μορφές του Αγγέλου στον 20ό αιώνα). Δίδαξε για χρόνια στη μέση εκπαίδευση στη Γαλλία και διηύθυνε σεμινάρια στο  Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Ερευνών στο Παρίσι. Εργάστηκε ως Παιδαγωγικός Σύμβουλος στην Γαλλική Πρεσβεία Αθηνών. Είναι καλλιτεχνική διευθύντρια του διαδικτυακού περιοδικού artmag.com, συντάσσει κείμενα για καταλόγους τέχνης και περιοδικά και συμμετέχει σε συλλογές σχετικά με την τέχνη και τη λογοτεχνία. Μεταφράζει ποίηση και δοκίμια από τα ελληνικά στα γαλλικά και αντίστροφα. Το παρόν βιβλίο, πρωτοκυκλοφόρησε στα γαλλικά το 2016 με τον τίτλο Les Armoires dutemps (Pétra). Το 2018 δημοσιεύτηκε στις ίδιες εκδόσεις και η ποιητική της συλλογή Surunbuisson de myrte. Errancesgrecques.

Ο Μίλτος Γαρίδης (1926 - 1996) ασχολήθηκε αμέσως μετά τον πόλεμο με τη γλυπτική στο εργαστήρι του Απάρτη και άρχισε σπουδές Νομικής. Το 1948, επί εμφυλίου πολέμου, φυλακίστηκε σε διάφορα μέρη της Ελλάδας, μέχρι το 1956. Παρόλ’ αυτά συνέχισε, όσο ήταν δυνατό, να ασκεί την τέχνη του. Συγχρόνως, μελετούσε ξένες γλώσσες. Αργότερα εργάστηκε ως μεταφραστής και μεταξύ του 1957 και του 1962 έγραψε περίπου 180 άρθρα ως κριτικός τέχνης στην εφημερίδα Αυγή. Το 1958 έφυγε για το Παρίσι, όπου εγγράφηκε στη Σχολή Καλών Τεχνών και σπούδασε αρχαιολογία και ιστορία της τέχνης στη Σορβόννη. Το 1981 με το βιβλίο του "Μεταβυζαντινή ζωγραφική (1450-1600). Η εντοίχια ζωγραφική μετά την πτώση του Βυζαντίου στον ορθόδοξο κόσμο και στις χώρες υπό ξένη κυριαρχία" (εκδ. Κ. Σπανός, Αθήνα 2007) έγινε κάτοχος του Doctoratd’État. Εργάστηκε ως ερευνητής στο CNRS μέχρι το 1988, οπότε εξελέγη καθηγητής Βυζαντινής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.

«Ο αγωνιστής, ο δημιουργός, ο επιστήμονας»

Τον Μίλτο Γαρίδη πρωτογνώρισα από την αδελφή του Ελένη, το 1945. Με την Ελένη γνωριστήκαμε μετά τα Δεκεμβριανά. Μαζί της συνεργάστηκα πολλές φορές και, πιο πολύ, στο σπάσιμο της μεταδεκεμβριανής αστυνομικής τρομοκρατίας. Έτυχε, μάλιστα, σε μια εξόρμησή μας στο Περιστέρι να συλληφθούμε μαζί και να κρατηθούμε στο Αστυνομικό Τμήμα, για ένα βράδυ.

Η Ελένη υπήρξε ήδη κομουνίστρια πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ήταν άνθρωπος πολύ μεθοδικός στη δουλειά της, ήπια στη συμπεριφορά της, αλλά άξια αγωνίστρια της Εθνικής Αντίστασης.

Γνωριστήκαμε και οικογενειακώς. Κι έτσι γνώρισα και τον Μίλτο, τον μικρότερο αδελφό. Τον είδα ξανά στις Φυλακές της Αίγινας, το 1952-1954. Ήταν τότε, που η Ομάδα των πολιτικών κρατουμένων έκαμε τις τρεις μεγάλες προσπάθειες: η πρώτη, ήταν οι μαρτυρίες του καθένα μας για την Εθνική Αντίσταση (το υλικό αυτό καταφέραμε και στάλθηκε όλο στο εξωτερικό στο ΚΚΕ, στο Βουκουρέστι της Ρουμανίας). Η δεύτερη προσπάθεια ήταν να γραφεί η Γεωγραφία κάθε τόπου από τους ίδιους τους κατοίκους της, αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης. Η Τρίτη, ήταν η αυτομόρφωση του κάθε αγωνιστή. Όσοι δεν είχαν τελειώσει το Δημοτικό, να το τελειώσουν. Το ίδιο και οι μαθητές του Γυμνασίου. Παράλληλα γινόντουσαν και μαθήματα επαγγελματικής κατάρτισης, κυρίως λογιστικά. Σ’ όλες αυτές τις προσπάθειες, ο Μίλτος Γαρίδης διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο, όντας φοιτητής της Σχολής Καλών Τεχνών. Βοήθησε, όσο μπορούσε τους συγκρατουμένούς του και στους τρεις τομείς. Πνεύμα ανεξάρτητο, απεγκλωβισμένο από το δογματικό ζυγό, υπήρξε πραγματικός δημιουργός.

Τρίτη φορά ξανασυναντήθηκα με τον Μίλτο Γαρίδη όταν, στην εφημερίδα Αυγή, τον καιρό που ήμουν πρώτη φορά διευθυντής της (1956-1959), υπήρξε μόνιμος συνεργάτης της –ο τεχνοκριτικός στις Εικαστικές τέχνες. Η εξαίρετη δουλειά του στον τομέα αυτό καταφαίνεται από τις κριτικές του, οι οποίες δημοσιεύτηκαν στην εφημερίδα Αυγή (1956-1962).

Ως καθηγητή της Βυζαντινής Αρχαιολογίας και Τέχνης στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, όπου δίδαξε από το 1979 έως το 1996, δεν έτυχε να τον συναντήσω παρά ελάχιστες φορές. Στα πρώτα χρόνια αυτής της περιόδου μάθαινα για τον Μίλτο από τη αδελφή του Ελένη. Αργότερα, όμως, και έως σήμερα, μάθαινα για τον καθηγητή Μίλτο Γαρίδη από τους φοιτητές του και τους συναδέλφους του καθηγητές.

Ο Μίλτος Γαρίδης άφησε εποχή. Οπλισμένος με την πικρή εμπειρία τού πολιτικού γίγνεσθαι ως αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης και με την οδύνη της απώλειας των οραμάτων μας, είχε τη δύναμη να μεταλλάσσει τον πόνο και τη θλίψη σε δημιουργία και να αναζητά την έκφρασή της στην τέχνη.

Χρειάστηκε γι’ αυτό υπομονή, επιμονή και πείσμα, συντροφευμένα με την απελευθέρωσή του από τις δογματικές αγκυλώσεις».

Μανώλης Γλέζος

Αθήνα, 23.5.2011