Το «Βιβλίο της Ανησυχίας» επανεκδόθηκε

Στο πλαίσιο της ιδιάζουσας υιοθέτησης ποιητικών ετερωνύμων, ο Φερνάντο Πεσσόα γράφει εξ΄ονόματος του Μπερνάρντο Σοάρες, βοηθού λογιστή στην πόλη της Λισαβόνας, ο οποίος όταν δεν εκτελεί τις λογιστικές πράξεις, γράφει το ημερολόγιό του. Ακόμη κι αν ο Πεσσόα αποποιείται την άμεση ταύτιση, αναγνωρίζοντας τον Σοάρες ως ημιετερώνυμό του, η επινόηση αυτή θα μπορούσε να ιδωθεί ως διακριτή αντανάκλαση του βίου του ίδιου του Πεσσόα, για τη λογοτεχνική σχηματοποίηση της οποίας ο στοχαστής αφιέρωσε παραπάνω από δύο δεκαετίες (1913-1935), χωρίς ποτέ να φτάσει στην ολοκληρωτική της αποτύπωση. Χρειάστηκε το πέρασμα πενήντα χρόνων για μια συνολική έκδοση, η οποία και σηματοδότησε την απαρχή αλλεπάλληλων εκδοχών.

Η πολύπλοκη κι εναγώνια θέαση της (κοινωνικής) ζωής αποτυπώνεται σε μιαν αποσπασματική και αυτοβιογραφική γραφή, κατά την οποία ξετυλίγονται φιλοσοφικοί στοχασμοί, παραινέσεις και διδαχές, απορητικές αντιθέσεις, ταλαντεύσεις ανάμεσα στο είναι και στο μη είναι, όνειρα και συναισθήματα, όλα ως αποστάγματα μοναξιάς. Η τελευταία, πότε πελεκίζει αδυσώπητα κάθε αισιόδοξη σκέψη και πότε εκλαμβάνεται ως το μέσο για την αποφυγή της δουλείας : «Ελευθερία είναι η δυνατότητα της απομόνωσης. Είσαι ελεύθερος αν μπορείς να απομακρύνεσαι από τους ανθρώπους, χωρίς να σε υποχρεώνει να τους αναζητάς η ανάγκη του χρήματος, ή η ανάγκη της αγέλης, ή ο έρωτας, ή η δόξα, ή η περιέργεια, που στη σιωπή και στη μοναξιά δε βρίσκουν τροφή. Αν σου είναι αδύνατον να ζεις μόνος, γεννήθηκες σκλάβος».

Είναι ποικίλες οι εστίες ενδιαφέροντος του κειμένου, αλλά και η πολλαπλή ενότητα του  συγγραφέα, ο οποίος περιγράφει με αυτόν τον τρόπο το λογοτεχνικό ιδεώδες του: «Η ευαισθησία του Μαλλαρμέ μέσ’ από το στιλ του Βιέιρα, να ονειρεύομαι σαν τον Βερλαίν μέσα στο κορμί του Ορατίου, να είμαι Όμηρος στο φεγγαρόφωτο».

Διάσπαρτες ενδόμυχες εξομολογήσεις διατρέχουν ολόκληρο το έργο, συμπλέοντας είτε με πληθώρα κοινωνικών σχολίων: «Ένα μοναδικό πράγμα με καταπλήσσει πιο πολύ κι από την ηλιθιότητα με την οποία η πλειονότητα των ανθρώπων ζει τη ζωή της: η ευφυία που υπάρχει σ΄αυτή την ηλιθιότητα», είτε με αποφθεγματικές ρήσεις: «Ο δημιουργός του καθρέφτη δηλητηρίασε την ανθρώπινη ψυχή…», είτε με την πρόκριση σε κάθε βήμα της αξίας της ανάγνωσης: «Ό,τι ισχύει για τα ταξίδια ισχύει και για τα αναγνώσματα, και ό,τι για τα αναγνώσματα και για όλα τ΄άλλα…», είτε κυρίως  με τη δεσπόζουσα αίσθηση που απορρέει από το κείμενο: εκείνον τον αργόσυρτο και οδυνηρό αναστοχασμό, εκείνον που διαβλέπει επίμονα: «Όλοι μας έχουμε μια περιφρονητέα πλευρά. Ο καθένας μας κουβαλάει ένα έγκλημα που έχει ήδη διαπράξει ή το έγκλημα που η ψυχή του ζητά να διαπράξει».

Και η αίσθηση του οδυνηρού βρίσκει την απόλυτη ισχύ της σ΄ αυτή τη διαπίστωση τη γεμάτη ματαίωση: «Ο θάνατος υποβόσκει στη βιωμένη μας κίνηση. Πεθαμένοι γεννιόμαστε, πεθαμένοι ζούμε, πεθαμένοι ήδη μπαίνουμε στον θάνατο. Αποτελούμενοι από κύτταρα που ζουν την αποσύνθεσή τους είμαστε φτιαγμένοι από θάνατο». Ωστόσο, ακόμη και στο έρεβος διαφαίνεται μιαν αίσθηση ελπίδας που καθιστά κάποτε απροσπέλαστα τα βουνά της πικρίας: «Όλα μου είναι ανυπόφορα εκτός από τη ζωή. Το γραφείο, το σπίτι, οι δρόμοι… μου είναι υπεραρκετά και με καταθλίβουν, μόνο το σύνολό τους με παρηγορεί. Ναι, κάτι απ΄ όλα αυτά μου είναι αρκετό για να με παρηγορήσει. Μια ηλιαχτίδα που μπαίνει αιωνίως στο πεθαμένο γραφείο…».

Το "Βιβλίο της Ανησυχίας" του Φερνάντο Πεσσόα, επανακυκλοφόρησε φέτος από τις εκδόσεις Gutenberg σε δύο τόμους, με εκτενή εισαγωγή, μετάφραση και σχόλια της Μαρίας Παπαδήμα.