"Νίκος Γκάτσος - Όλα τα τραγούδια" (Επιμέλεια: Αγαθή Δημητρούκα - Εκδόσεις Πατάκη)

Το καλοκαίρι του 1999, η σύντροφος και πνευματική κληρονόμος του ποιητή Νίκου Γκάτσου, η εξαίρετη στιχουργός, μεταφράστρια και συγγραφέας, Αγαθή Δημητρούκα, επιμελήθηκε τον σπουδαίο τόμο «Νίκος Γκάτσος – Όλα τα τραγούδια». Μετά από 19 χρόνια, παραδίδεται στο αναγνωστικό κοινό η νέα, αναθεωρημένη έκδοση, εμπλουτισμένη και οριστική, ξανά από τις «Εκδόσεις Πατάκη».

Πρόκειται για έναν ογκώδη (712 σελίδων) και καλαίσθητο (δεν θα μπορούσε να γίνει και αλλιώς) τόμο, με τέσσερα ποιητικά έργα και τους στίχους όλων των τραγουδιών του Γκάτσου. Από το «Χάρτινο το φεγγαράκι» μέχρι «Το Ταξίδι», το τελευταίο του τραγούδι. Και δεν είναι μια απλή καταγραφή των στίχων. Υπάρχουν σχεδόν σε κάθε σελίδα επιπλέον πληροφορίες και στοιχεία που φωτίζουν τη διαδρομή του μεγάλου ποιητή της ελληνικής μουσικής. 

Φωτογραφίες, αλλά και ντοκουμέντα, όπως συμβόλαια και ιδιωτικά συμφωνητικά με δισκογραφικές εταιρείες, αποσπάσματα από το τετράδιο του ποιητή, χειρόγραφα, έργα του Γιάννη Τσαρούχη και του Γιώργου Σταθόπουλου από ένθετα δίσκων, το πρόγραμμα της πρώτης παράστασης του «Ματωμένου Γάμου» του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα (1948), σε σκηνοθεσία Κάρουλου Κουν, κ.λπ.

Οι περισσότεροι στίχοι γράφτηκαν, όπως είναι γνωστό, πάνω σε μελωδίες του Μάνου Χατζιδάκι, αλλά και άλλων σπουδαίων δημιουργών (Μίκης Θεοδωράκης, Σταύρος Ξαρχάκος, Λουκιανός Κηλαηδόνης, Δήμος Μούτσης, Γιώργος Χατζηνάσιος, Χριστόδουλος Χάλαρης, κ.ά.) και ερμηνεύτηκαν από κορυφαίους ερμηνευτές (Νάνα Μούσχουρη, Γρηγόρης Μπιθικώτσης, Νίκος Ξυλούρης, Βίκυ Μοσχολιού, Μανώλης Μητσιάς, Δήμητρα Γαλάνη, κ.ά.).

Σε αυτό το βιβλίο θα βρείτε όλο το σύμπαν του Γκάτσου. Γιατί περί σύμπαντος πρόκειται. Ένας δημιουργός που με το πολύτιμο και ακριβό έργο του, δημιούργησε έναν ολόκληρο κόσμο. Αποτραβηγμένος από τα φώτα της δημοσιότητας, αλλά όχι από την ζωή, άφησε πίσω του πολλούς μαθητές, μιμητές και το ανεξίτηλο στίγμα του, τόσο στο ελληνικό τραγούδι, όσο και στις μεταφραστικές του καταθέσεις και στην ποίηση, κυρίως με την «Αμοργό».

Στο εξώφυλλο: Γιάννης Τσαρούχης, Νίκος Γκάτσος, 1943. Μολύβι σε χαρτί. Ιδιωτική συλλογή. Ίδρυμα Γιάννη Τσαρούχη. Σχεδιασμός εξωφύλλου: Βασιλική.

Παρακάτω, το «Τραγούδι του παλιού καιρού»,  που όπως μαθαίνουμε από την παρούσα έκδοση, γράφτηκε το 1961 για τα τριάντα χρόνια της «Στροφής» του Γιώργου Σεφέρη και πρωτοδημοσιεύτηκε στον «Ταχυδρόμο» στις 25 Νοεμβρίου 1963, με αφορμή το ειδικό αφιέρωμα του περιοδικού στο νομπελίστα ποιητή. 

Μελοποιημένο από τον Ηλία Ανδριόπουλο, κυκλοφόρησε το 1998 στους «Αργοναύτες» με τον Μανώλη Μητσιά και τον Γιάννη Φέρτη.

Αλλάζουν οι καιροί, περνάν τα χρόνια

του κόσμου το ποτάμι είναι θολό

μα εγώ θα βγω στου ονείρου τα μπαλκόνια

για να ιδώ σκυμμένο στον πηλό

καράβια να κεντάς και χελιδόνια.

Το πέλαγο πικρό και η γη μας λίγη

και το νερό στα σύννεφα ακριβό

το κυπαρίσσι η γύμνια το τυλίγει

το χόρτο καίει τη στάχτη του βουβό

κι ατέλειωτο του ήλιου το κυνήγι

Κι ήρθες εσύ και σκάλισες μια κρήνη

για τον παλιό του πόντου ναυαγό

που χάθηκε μα η μνήμη του έχει μείνει

κοχύλι λαμπερό στην Αμοργό

και βότσαλο αρμυρό στη Σαντορίνη

Κι απ' τη δροσιά που σάλεψε στη φτέρη

πήρα κι εγώ το δάκρυ μιας ροδιάς

 για να μπορώ σε τούτο το δεφτέρι

καημούς να συλλαβίζω της καρδιάς

με του παραμυθιού το πρώτο αστέρι.

Μα τώρα που η Μεγάλη φτάνει Τρίτη

κι Ανάσταση θ’ αργήσει να φανεί

θέλω να πας στη Μάνη και στην Κρήτη

με συντροφιά σου εκεί παντοτινή

το λύκο τον αητό και τον αστρίτη.

Κι άμα θα ιδείς κρυφά στο μέτωπό σου

να λάμπει μια απαλή μαρμαρυγή

τ' αλλοτινό πεφτάστερο, σηκώσου

να ζωντανέψει πάλι μια πηγή

που καρτερεί στο βράχο το δικό σου.

Ο Νίκος Γκάτσος γεννήθηκε το 1911 (ή το 1914, όπως ο ίδιος έλεγε) στην Ασέα Αρκαδίας, όπου και τελείωσε το δημοτικό σχολείο. Για το γυμνάσιο μετέβη στην Τρίπολη, όπου γνώρισε τα λογοτεχνικά βιβλία και τις μεθόδους αυτοδιδασκαλίας ξένων γλωσσών.

Έτσι, όταν ήρθε στην Αθήνα για να εγγραφεί στη Φιλοσοφική Σχολή, ήξερε, αρκετά καλά, αγγλικά και γαλλικά. Ήξερε, επίσης αρκετά καλά, τον Κωστή Παλαμά, το Διονύσιο Σολωμό και το δημοτικό τραγούδι, αλλά και τις νεωτεριστικές τάσεις στην ποίηση της Ευρώπης. Στην Αθήνα, εγκατεστημένος πια με την οικογένειά του, άρχισε να μπαίνει στους λογοτεχνικούς κύκλους της εποχής και να δημιουργεί -συγχρόνως- τα δικά του μυθικά στέκια.

Τα πρώτα του ποιήματα -μικρής έκτασης και κλασικού ύφους- τα δημοσίευσε στη «Νέα Εστία» το 1931 και στον «Ρυθμό» το 1933. Στη συνέχεια, συνεργάστηκε κυρίως με τα «Νέα Γράμματα», τα «Καλλιτεχνικά Νέα» και τα «Φιλολογικά Χρονικά», δημοσιεύοντας κριτικά άρθρα και δημοσιεύματα.

Την υποδειγματική ποιητική του σύνθεση «Αμοργός» την εξέδωσε από τον «Αετό» το 1943.

Τελειώνοντας ο πόλεμος, συνεργάστηκε με την «Αγγλοελληνική Επιθεώρηση» ως μεταφραστής και με το Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας ως ραδιοσκηνοθέτης, για λόγους καθαρά βιοποριστικούς.

Για τους ίδιους λόγους ξεκίνησε να γράφει στίχους πρώτα για τις μουσικές του Μάνου Χατζιδάκι κι αργότερα άλλων αξιόλογων συνθετών, καθορίζοντας το σύγχρονο ελληνικό τραγούδι.

Η ικανότητά του να χειρίζεται τον λόγο με ακρίβεια έκαμε το Θέατρο Τέχνης, το Εθνικό Θέατρο και το Λαϊκό Θέατρο να του εμπιστευθούν μεταφράσεις πολλών θεατρικών έργων, που παραμένουν «κλασικές».

Το 1987 τιμήθηκε με το Βραβείο του Δήμου Αθηναίων για το σύνολο του έργου του και το 1991 του απονεμήθηκε ο τίτλος του Αντεπιστέλλοντος Μέλους της Βασιλικής Ακαδημίας Καλών Γραμμάτων της Βαρκελώνης για τη συμβολή του στη διάδοση της ισπανικής λογοτεχνίας στην Ελλάδα.

Επέστρεψε στην Ασέα, πλήρης ημερών και γνώσεων, στις 12/05/1992.

Κείμενο Οπισθόφυλλου 

Η νέα αναθεωρημένη έκδοση του τόμου «Νίκος Γκάτσος, Όλα τα τραγούδια», εμπλουτισμένη με περισσότερα στοιχεία και πληροφορίες, με φωτογραφίες και άλλα ντοκουμέντα που προσδίδουν στο βιβλίο έναν χαρακτήρα πιο «προσωποπαγή», παραδίδεται σήμερα ως οριστική με σκοπό να αποτελέσει βασικό εργαλείο για μελετητές και ερμηνευτές των στίχων του ποιητή καθώς και πηγή ευχαρίστησης, ακόμα και έμπνευσης, για παλιούς και νέους αναγνώστες.  

Έχουν συγκεντρωθεί όλοι οι στίχοι του Γκάτσου, είτε πρωτότυποι είτε σε απόδοση, είτε πρωτογενείς είτε οριοθετημένοι από τις ανάγκες κάποιας κινηματογραφικής ταινίας ή θεατρικής παράστασης, είτε ευτύχησαν να τραγουδηθούν, οπότε παρατίθενται όπως δισκογραφήθηκαν ή και σε προγενέστερη καταγραφή, είτε παρέμειναν στο συρτάρι και μοιάζουν με παραλλαγές στο ίδιο θέμα ή στο ίδιο μέτρο, υπόλοιπα συνεργασιών, μα και απόπειρες για μια γραφή πιο λαϊκή. Επίσης, έχουν προστεθεί τέσσερα ποιητικά έργα –δύο προσωπικά και δύο σε απόδοση– που μελοποιήθηκαν υπό μορφή ορατορίου ή καντάτας.

Καλή συνέχεια στ’ «ατέλειωτο του ήλιου το κυνήγι».